Het IJsselmeer behoort tot de meest karakteristieke gebieden van Nederland. Het kent een lange geschiedenis en telt een grote diversiteit aan cultureel erfgoed en bijzondere landschappen, waarin de relatie van ons land met het water voluit zichtbaar is.
Om de ruimtelijke kwaliteit en de bijzondere karakteristieken van het IJsselmeergebied te behouden en te versterken heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) opdracht gegeven voor het maken van een cultuurhistorische biografie. Dat document wordt vandaag (donderdag 2 november) gepresenteerd tijdens het Nationaal Deltacongres 2017 in Leeuwarden.
Omgevingsvisie
De komende jaren zijn in Nederland grote ruimtelijke veranderingen te verwachten als gevolg van bijvoorbeeld klimaatverandering. Onze eeuwenlange omgang met het bijzondere IJsselmeergebied biedt krachtige aanknopingspunten en inspiratie voor diverse ruimtelijke ontwikkelingen.
De biografie geeft richting aan de integrale Gebiedsagenda IJsselmeer 2050, om de waardevolle karakteristieken te integreren in ruimtelijke opgaven, zoals de energietransitie of het vergroten van de waterveiligheid. Zij is bovendien voor provincies en gemeenten rond het IJsselmeer onmisbare input voor de omgevingsvisie die zij gaan opstellen.
Karakteristieken
Het maken van een biografie is een vernieuwende, integrale aanpak die voor het betreffende gebied niet eerder is toegepast. Van de fysieke omgeving is een levensbeschrijving gemaakt, van de vroegste oorsprong tot het heden.
Verder geeft het document een overzicht van het ontstaan en de ontwikkeling van het gebied; zij onderscheidt vier karakteristieken, die bepalend zijn voor de ruimtelijke kwaliteit die we er nu ervaren. Door die karakteristieken te gebruiken in ruimtelijke opgaven krijgt de toekomst een verleden.
Flexibele waterkering
Mooi voorbeeld van het versterken van ruimtelijke kwaliteit door middel van cultuurhistorie is te vinden in het Utrechtse dorp Bunschoten-Spakenburg. Daar is een zelfsluitende waterkering gebouwd. Bij hoogwater in de havens komt de waterkering omhoog door het water dat onder de dam stroomt, bij normale omstandigheden is zij verzonken in de kade. Hierdoor wordt het dorp behoed voor overstroming, maar blijft het zicht op het karakteristieke oude vissersdorp behouden.
Steun in de rug
Ceciel Oud, stedenbouwkundige van de gemeente Fryske Marren: “Wij zijn, met vele anderen, de komende jaren verantwoordelijk voor de invulling van dit prachtige gebied. De biografie is een steun in de rug en helpt om bij toekomstige keuzes de waarde van het eigen erfgoed in een nationaal perspectief te zetten”.
Volgens Pieter den Besten, programmaleider Gebiedsagenda IJsselmeer 2050, wordt op het ogenblik hard gewerkt aan een gezamenlijk toekomstperspectief.
“Wat voor nieuwe gezichten krijgt het gebied als gevolg van verstedelijking, dijkversterkingen, energiewinning en natuurprojecten? Door de karakteristieken te kennen en te herkennen kun je beter met gevoel nadenken over deze vragen. De biografie levert ons de kennis en leidt tot waardering over wat er al is. Zij helpt ons na te denken hoe we willen verbinden met nieuwe ontwikkelingen. Dat doe je samen met de betrokkenen, zodat meer draagvlak kan ontstaan voor soms noodzakelijke veranderingen”.
Directeur Susan Lammers van de RCE wijst erop, dat elke lijn in het landschap geschiedenis verraadt. “Geen dorpssilhouet zonder verhaal. Nu zijn die sporen, verhalen en karakteristieken voor het eerst integraal vastgelegd in dit document”.
Gebiedsagenda IJsselmeer 2050
In de Gebiedsagenda IJsselmeergebied 2050 wordt de verbinding gelegd tussen ontwikkelingen in het water en het daaromheen liggende land. Dat biedt provincies en gemeenten kansen om in ruimtelijke visies de verbinding tussen land en water duidelijker te laten zien.
Projecten dragen daardoor maximaal bij aan de omgevingskwaliteit en de optimale benutting van potenties van het gebied. De Gebiedsagenda IJsselmeergebied 2050 beoogt partijen in het gebied te verleiden tot langdurige samenwerking over grenzen heen. Het tot stand komen van de agenda zelf is geen einddoel, maar een tussenstation – een momentopname – in de samenwerking van partijen.
Bekijk ook de film waarin de IJsselmeerbiografie centraal staat.
Foto: Omslag van de Cultuurhistorische IJsselmeerbiografie.