De voormalige gevangenis Blokhuispoort in Leeuwarden is dit jaar het decor voor het Nationaal Monumentencongres. Het complex kent een rijk verleden en is onlangs herbestemd tot cultureel bedrijvencentrum.
In 1499 werd in opdracht van Willibrord von Schaumburg, stadhouder van Leeuwarden, een dwangburcht gebouwd om het onderworpen Friesland in bedwang te houden. Het Blokhuis (1499-1661) verrees in de zuidoostelijke knik van de stadsgracht en bestond uit een verzameling gebouwen, waaronder huisjes die dienden als gevangenis. In de loop van de 16e eeuw werd Het Blokhuis versterkt door de Spaanse overheerser.
Het inmiddels kasteelachtige complex werd in 1580 door de stad Leeuwarden in gebruik genomen als gevangenis. De Pynigtoren, waarin de pijnbank van het Hof van Friesland stond, komt nog op 17e-eeuwse plattegronden voor.
Opsluiting en Tuchtiging
Omdat er grote behoefte was aan een plek waar bedelaars en overlastgevers konden worden ondergebracht en heropgevoed, werd in 1661 het Huis van Opsluiting en Tuchtiging gebouwd.
In de loop der jaren ging dit huis echter steeds meer fungeren als gevangenis voor veroordeelde misdadigers. Er heerste gebrek aan discipline en er was sprake van brandstichtingen en uitbraken. Nadat de gevangenis in 1754 tot de grond toe was afgebrand, werd het onderkomen in twee jaar herbouwd en versterkt. Het Blokhuis zelf werd in 1824 verbouwd tot woning voor de commandant van de gevangenis.
Nieuwe gevangenis
Mee ingegeven door een ontsnapping van zes gevangenen in 1868, werd het complex afgebroken om plaats te maken voor een nieuwe gevangenis.
Het ontwerp kwam van Johan Frederik Metzelaar, interieurarchitect voor ’s Rijksgevangenisbouw. Het poortgebouw, mogelijk geïnspireerd op de Sneeker Waterpoort, is daarvan het meest imposant. In 1884 kreeg de gevangenis de status Bijzondere Strafgevangenis, bestemd voor veroordeelden met een straf van vijf jaar of langer. Een kleine eeuw later (1970) ging het onderkomen, waar op dat ogenblik nog 23 gedetineerden verbleven, dicht. Het verouderde en inefficiënte complex had teveel kostbare bewaking nodig.
In 1976 werd het toch weer in gebruik genomen, nu als Huis van Bewaring. In de jaren ’80 en ’90 gaf de rijksoverheid vervolgens miljoenen uit om het onderkomen te onderhouden en verbeteren. Een van de laatste grote ingrepen was de bouw van een lifttoren. Toch deden steeds meer geruchten de ronde dat de gevangenis, al enige tijd de oudste van Nederland, zou gaan sluiten.
In 2007 bleek het complex niet langer te voldoen aan de geldende veiligheidseisen – de gevangenis werd om die reden al een jaar niet gebruikt – en dat benodigde aanpassingen (te) duur waren. Gevolg: ontruiming van De Blokhuispoort.
Cultureel bedrijvencentrum
Sinds 2007 kreeg het gebouw vervolgens diverse nieuwe bestemmingen. De gemeente Leeuwarden nam het in 2014 over van het rijk voor het symbolische bedrag van 1 euro.
Het complex werd nadien meteen doorverkocht aan herbestemmingspecialist BOEi, die de exploitatie op het gebied van cultuur, economie, recreatie en toerisme verder professionaliseerde. Sinds 2015 werken in De Blokhuispoort circa 100 creatievelingen apart maar ook samen. Kenmerkend is het Mienskip-streven.
Volgend jaar is Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa. De Blokhuispoort is dan als welkomstlocatie het middelpunt van de Friese hoofdstad.
Doelgroep
Het Nationaal Monumentencongres is bedoeld voor alle partijen die actief zijn op het gebied van monumentenzorg en de (her)ontwikkeling en herbestemming van historisch vastgoed in hun landschappelijke of stedelijke context.
Meer over de geschiedenis van De Blokhuispoort op De Blokhuispoort, Historisch Centrum Leeuwarden en Wikipedia. Meer over het culturele bedrijvencentrum De Blokhuispoort op De Blokhuispoort.