Met een symposium in de Sint Josephkerk te Utrecht wordt vandaag (24 november) het project Open Kerken en Kloosters afgesloten. Het project, dat ruim een jaar geleden begon, had als doel deelnemers de mogelijkheid te geven hun beeldbepalende gebouw op onderscheidende manier open te stellen voor een breder publiek.
Met steun van externe professionals en een projectbudget gaven de organisaties een aanzet hun ambities op dat vlak te verwezenlijken. Tevens dienen ze als voorbeeldprojecten voor anderen. Het VSBfonds stelde hiervoor 150.000 euro beschikbaar. In het project werken het fonds, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en Museum Catharijneconvent samen.
Aanleiding
Door teruglopend kerkbezoek staat het voortbestaan van veel kerken en kloosters onder druk. Zo wordt het voor eigenaren steeds moeilijker het onderhoud van de gebouwen te bekostigen. Voor kloosters geldt dat het aantal actieve religieuzen drastisch afneemt.
Gevolg: steeds meer monumentale kerken en kloosters worden voor de eredienst gesloten. Soms dreigt zelfs sloop. Het is daarom volgens de RCE, het VSBfonds en Museum Catharijneconvent noodzakelijk dat kerken en kloosters zoeken naar alternatieve openstellingen om hun pand te kunnen behouden.
Deelnemers
Aan Open Kerken en Kloosters deden mee de Grote Kerk Elst (ontwikkelen museaal concept), de Dorpskerk Wilp (het vinden van nieuwe bestuursleden), de Prinsekerk in Rotterdam (ontwikkelen toekomstvisie en handzaam projectplan), de Oudkatholieke Schuilkerk te Delft (programmaontwikkeling voor brede openstelling), de Synagoge in Meerssen (mogelijk maken multifunctioneel gebruik in een niet multifunctioneel gebouw), de Kloosters Sint Josephberg en Antonius van Padua te Megen (omzetten sterke kloostereigenschappen als stilte, meditatie en spiritualiteit naar een product) en de Kerken Middenpeelweg (zes dorpen kijken naar de rol van hun kerk).
Resultaten
Hoewel niet alle deelnemers hun gestelde doelen hebben bereikt, zijn steevast belangrijke stappen op weg daar naartoe gezet. De opbrengsten zijn daarmee exemplarisch voor de werkelijkheid van veel kerkeigenaren en –beheerders met vergelijkbare plannen.
“Met Open Kerken en Kloosters zijn nieuwe toekomstkansen gecreëerd”, meent Lidy Klein Holkenborg, bestuurder van de Stichting Behoud Dorpskerk Wilp
Community building
Een aantal thema’s keerde bij alle deelnemers terug. Zo is community building essentieel voor het slagen van de plannen; niets gebeurt zonder lokaal draagvlak of de inzet van vrijwilligers.
Datzelfde geldt voor het ‘meenemen’ van de geloofsgemeenschap. Breder gebruik van een kerk hoeft met passende programmering de religieuze functie niet in de weg te staan. Maar het enthousiasmeren van de geloofsgemeenschap blijkt niet altijd gemakkelijk. Het is een proces van lange adem: veranderingen voltrekken zich langzaam.
Samenwerking zoeken met relevante partners in de regio biedt nieuwe kansen en tilt ambities naar een hoger plan. Ook lag de nadruk vaak op het onderscheidend vermogen van het gebouw: met een helder imago en een duidelijk verhaal over de bijzonderheid van de plek, valt publiek te binden.
Toekomst
Het thema rond openstelling en behoud van kerken en kloosters blijft de komende jaren actueel. Daarom wordt tijdens het symposium volgens de initiatiefnemers ook vooruit gekeken.
Bijvoorbeeld naar mogelijkheden als toerisme, 2018 als Europees jaar van het cultureel erfgoed, maar ook hoe jongeren te betrekken bij het behoud van kerken. Ook wordt de publicatie Publieksbereik bij kerken gepresenteerd. Die is te vinden op https://cultureelerfgoed.nl/publicaties?page=0 en https://cultureelerfgoed.nl/dossiers/toekomst-religieus-erfgoed
Foto: de Dorpskerk in Wilp.