Een kunstenaar die zijn eigen gestolen schilderijen tegen losgeld mag terugkopen. Een diefstal uit een archief, die jaren onontdekt blijft. Een dief die gebrekkige beveiliging aan de kaak wil stellen. Een brute roofoverval op een oude dame waarbij zeven meesterwerken worden buitgemaakt. Een zilveren suikerpot die 35 jaar na de diefstal weer opduikt.
Deze en vele andere, ooit gestolen kunst- en antieke voorwerpen zijn de kern van de expositie Roofgoed, kunstdiefstal in Nederland, die vanaf 15 oktober 2017 is te zien in het Westfries Museum in Hoorn. Samen vertellen ze het verhaal van het wie, wat, waar, hoe en waarom van kunstdiefstal.
Dat het Westfries Museum deze tentoonstelling organiseert is geen toeval. Het museum was in 2005 zelf slachtoffer van een spraakmakende kunstdiefstal. Van de 24 gestolen meesterwerken werden er in 2016 vijf zwaar beschadigd teruggevonden in Oekraïne. Het verhaal van de roof en de terugkeer is onderdeel van de expositie. Net als de vijf schilderijen, die na een lastige maar geslaagde restauratie in hun nieuwe glorie worden getoond.
Het is voor het eerst dat een Nederlands museum kunstdiefstal tot onderwerp van een expositie maakt.
Bruiklenen
De tentoongestelde voorwerpen komen uit alle delen van Nederland. Van het Brabantse Boxtel tot het Noord-Groningse Westeremden en van Delft tot Zevenaar. Het museum kreeg ze in bruikleen van musea, kunsthandels, kunstenaars, archieven, kerken en particulieren.
Het gaat om schilderijen, meubels, zilverwerk, religieuze voorwerpen en beeldhouwwerken, waaronder de restanten van drie bronzen beelden uit het Singer Museum in Laren.
De toelichtende teksten geven een uniek kijkje in de wereld van de kunst- en antiekdiefstal. Van de motieven van de daders en hun methoden tot de opsporing en de impact op de gedupeerden.
Eigen stem
De slachtoffers krijgen op de expositie in een videopresentatie speciale aandacht en een eigen stem. Zoals de kunstenaar Henk Helmantel die bij een inbraak onder andere 37 schilderijen verloor en ze voor losgeld kon terugkopen. Op de tentoonstelling is zijn schilderij Arjan’s eerste slofjes te zien, het schilderij met de slofjes van zijn oudste zoon dat door de afpersers op een parkeerplaats in Apeldoorn werd achtergelaten.
De zoon van beeldhouwer Jits Bakker, de bij leven meest bestolen kunstenaar van Nederland, komt aan het woord over het grote leed dat zijn vader is aangedaan. Evenals de zoon van de toen 84 jaar oude mevrouw Roëll uit Bilthoven die tegen een verwarming werd geslagen en bewaakt, terwijl dieven hun slag sloegen.
Aan de orde van de dag
Kunstdiefstal is in Nederland aan de orde van de dag. Particulieren zijn veruit het vaakst slachtoffer, zegt Ad Geerdink, directeur van het Westfries Museum en samensteller van de expositie.
“Maar ook kerken en andere openbare gebouwen zijn geliefd doelwit. Toch hoor je maar weinig over de maatschappelijke impact: het leed en de grote materiële en emotionele schade”, is de ervaring van Geerdink.
“En er hangt nog altijd een sfeer van spanning en sensatie rond het onderwerp, mede gevoed door speelfilms en romans. De praktijk van de kunst- en antiekcriminaliteit is echter zo plat als wat. Het draait louter om geld. Met deze tentoonstelling willen we het publiek daarvan bewust maken en laten zien wat iedereen zelf kan doen om opsporing van gestolen kunstobjecten te bevorderen”.
Tekeningen Erik Kriek
Een opvallende toevoeging aan de expositie zijn de levensgrote illustraties van striptekenaar Erik Kriek met bijbehorende audiotour. De tekeningen verbeelden negen geruchtmakende en opvallende diefstallen.
Van de diefstal van twee kostbare neushoorns uit het Natuurhistorisch Museum in Rotterdam en de inbraak in het Van Goghmuseum tot de verzekeringsfraudezaak van de bekende kunsthandelaar Robert Noortman. “Eigenlijk is dit een kleine expositie binnen deze grote expositie”, aldus Geerdink.
Gerestaureerd
De vijf eigen gestolen en in Oekraïne teruggevonden schilderijen hebben een bijzondere plaats in de tentoonstelling. Het museum zet ze letterlijk in de schijnwerpers.
De zwaar gehavende doeken zijn na een succesvolle crowdfunding campagne prachtig gerestaureerd. Een lastige en uitdagende klus voor restaurator Ronald de Jager, met een zeer geslaagd eindresultaat. De opknapbeurt is mede mogelijk dankzij bijdragen van meer dan 300 donateurs. Samen brachten zij bijna 85.000 euro bijeen.
Roofgoed, kunstdiefstal in Nederland is te zien in het Westfries Museum in Hoorn van 15 oktober 2017 tot 12 februari 2018. Zie verder www.wfm.nl/roofgoed
Illustratie: WFM/Erik Kriek.