Vandaag (maandag 13 mei), op de 400e sterfdag van Johan van Oldenbarnevelt, wordt na eeuwenlange anonimiteit in Museum Flehite te Amersfoort het originele relaas over de laatste maanden van de landsadvocaat getoond.
Het verslag, opgetekend door de dienaar van Van Oldenbarnevelt, Jan Francken, is al die tijd bewaard gebleven in particuliere boekenkasten, maar vanaf heden zichtbaar voor publiek.
Voor de executie van Johan van Oldenbarnevelt, op 13 mei 1619, zat hij ruim acht maanden gevangen. Hoe die periode verliep is vastgelegd door de trouwe Francken, die hem dag en nacht bijstond.
Onder de radar
Diens bevindingen werden al begin 17e eeuw voor het eerst in drukvorm uitgebracht. Het handgeschreven relaas verdween vervolgens onder de radar in een privéboekenkast.
Slechts een keer kreeg nadien de predikant Adriaan Stolker de kans het oorspronkelijke handschrift te bestuderen. Hierover rapporteerde hij in de Vaderlandsche letteroefeningen in 1825. Op basis van het afschrift dat Stolker maakte van het origineel, heeft historicus Robert Fruin (1823 – 1899) later het verhaal van Francken gepubliceerd. Vervolgens zijn alle latere publicaties van het verhaal, tot en met de recente hertaling van Thomas Rosenboom en de roman van Nicolaas Matsier, hierop gebaseerd.
Iemand anders
Aangenomen wordt dat de aantekeningen van Francken voor een deel door hemzelf zijn uitgewerkt en op schrift gezet. Het tweede deel is echter door iemand anders, een zekere D.V.K. afgemaakt. Wie dat was is niet bekend.
In het originele document is, door het verschil in handschriften, duidelijk te zien dat het eerste stuk door een andere persoon is geschreven dan het tweede deel.
Directeur Onno Maurer van Museum Flehite is blij dat een document met een zo grote historische waarde in de openbaarheid komt. “Het is extra mooi dat het voor het eerst getoond kan worden in Amersfoort, de stad waar Van Oldenbarnevelt en Francken gewoond hebben en waar dit jaar diverse activiteiten plaatsvinden om de staatsman te herdenken”.
Oprichter Nederland
Johan van Oldenbarnevelt kan de oprichter van het huidige Nederland worden genoemd. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) was hij als landsadvocaat van het gewest Holland de machtigste politicus in de nog jonge republiek.
Lange tijd vormde hij met stadhouder Maurits van Oranje een politiek dreamteam. De één een rasbestuurder, de ander een groot militair talent. Samen hadden zij de touwtjes in handen en gaven richting aan de nieuwe staat.
Met Maurits raakte Johan van Oldenbarnevelt later in conflict. Wrijving ontstond tussen de twee rond de Slag bij Nieuwpoort, het Twaalfjarig Bestand en verschil van mening met betrekking tot godsdienst. Het leidde uiteindelijk tot de arrestatie van Van Oldenbarnevelt en na een langdurig proces werd hij op het Binnenhof in Den Haag onthoofd.
Beulszwaard
Het nu te bewonderen dagboek van Jan Francken maakt onderdeel uit van de tentoonstelling Johan & Maurits in Museum Flehite, te zien tot en met 5 januari 2020.
Een ander topstuk in de expositie is het beulszwaard waarmee Van Oldenbarnevelt werd vermoord en dat pas zeer recent is ontdekt in een museum in Dresden. Eigenaar was de beul van Utrecht, Hans Pruum van Mesenem. Zijn naam is in het zwaard gegraveerd. De executeur nam waar voor de beul van Den Haag die op de 13e mei 1619 ziek zou zijn geweest.
Foto: Ralf Silvius.