Ga naar de inhoud

Deskundige neemt monsters van ‘De oneindige ruimte’

Het Binnenhof te Den Haag is voor renovatie gesloten. Volgens het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) hét moment om de grote schilderijen in de Tweede Kamer te onderzoeken. De sectie Kunst laat met chirurgische precisie monsters nemen. Verslag van minuut tot minuut van een inspectie door expert Saskia Smulders van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).

Zo’n 35 jaar geleden maakte beeldend kunstenaar Rudi van de Wint (1942-2006) voor de plenaire zaal tien werken, letterlijk met zijn handen. Zittend op zijn knieën wreef hij met zijn vingers, krantenpapier en lappen stof dikke lagen olieverf uit. Wie naar de schilderijen kijkt, ziet de brede banen die er door ontstonden. Tot vorig jaar waren de werken regelmatig in beeld bij o.a. Het Journaal, achter de debatterende leden van de Tweede Kamer. De felle kleuren spatten van het beeldscherm af.

Het Binnenhofcomplex herbergt in totaal circa zestig kunstwerken uit de Rijkscollectie Percentageregeling. Aan de RVB-sectie Kunst die de collectie beheert, de schone taak om ze veilig te stellen tijdens de jarenlange renovatie.

De beroemde schilderijen van Van de Wint blijven tijdens de verbouwing hangen, want ze zijn te groot en te kwetsbaar om te verplaatsen. Onderzoek moet uitwijzen hoe de schilderijen het beste kunnen worden ingepakt om ze ter plekke te beschermen.

Percentageregeling

Rudi van de Wint, die zijn werken ‘De oneindige ruimte’ noemde, had indertijd opdracht voor de werken gekregen van het Rijksvastgoedbedrijf, via de Percentageregeling beeldende kunst.

Sinds 1951 besteedt het bedrijf 0,5 tot 2 procent van het budget aan kunst. Dat geldt voor bouw, verbouw en renovatie boven een miljoen euro. De teller staat op ongeveer 5.000 kunstwerken; daarmee is het RVB de grootste opdrachtgever voor beeldende kunst in Nederland.

09.30 uur: De plannen

Hoe gaat zo’n kunstonderzoek in zijn werk? Getooid met bouwhelm komt deskundige Saskia Smulders van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed de plenaire zaal binnen en legt haar plannen uit.

“Ik ga vanuit een hoogwerker een schilderij van boven bij het plafond tot onder aan de plint met het blote oog inspecteren, om te kijken of ik verschillen zie in de mate van vervuiling. Ook ga ik twee of drie monsters nemen, verfdwarsdoorsnedes van ongeveer 1 bij 1 millimeter”.

De monsters zullen Smulders meer vertellen dan ze met het blote oog aan de buitenkant kan zien. Het is niet nodig om van alle schilderijen dwarsdoorsnedes te nemen, aangezien de opbouw van alle werken vergelijkbaar is. Tijd om van dichtbij de juiste kandidaten te selecteren.

09.45 uur: De hoogwerker in

Wie door de plenaire zaal loopt, moet het hoofd in de nek leggen om de schilderijen helemaal te kunnen zien. Zeven meter hoog zijn ze en twee of vijf meter breed. In totaal vijf paren in de knallende kleurencombinaties rood, oranje, donkerpaars, blauw en geel.

Elk paar bestaat uit een smal en een breed schilderij. Tussen de panelen is bijvoorbeeld de deur te vinden waardoor de ministers de zaal binnenkwamen. Smulders: “Dit zijn goede plekken om monsters te nemen. De zaal werd druk bezocht en omdat de schilderijen open en bloot hangen, zonder beschermende koordjes zoals in een museum, zijn ze hier en daar beschadigd. Ook zullen ze wel vies zijn na al die jaren, met veel stof op de bovenkant”. Dus hup, de hoogwerker in.

10.00 uur: Dikke lagen verf gespot

“Zie je dat reliëf op het schilderij”, vraagt Smulders vanaf boven?  “De kunstenaar heeft dikke lagen verf gebruikt. De buitenkant is hard, maar ik wil ook graag weten hoe de verf er aan de binnenkant aan toe is. Want als je de schilderijen inpakt, verandert de omgevingssituatie zoals de temperatuur, de luchtcirculatie en de luchtvochtigheid. Bij een instabiele conditie kan dat van invloed zijn op de werken”.

Een stuk bubbelplastic eromheen is in ieder geval geen optie, omdat het gebrek aan ventilatie de schilderijen flink zou kunnen beschadigen.

10.15 uur: Extreem groot monster

Genoeg gekeken, tijd om de instrumenten erbij te halen. “Voor een dwarsdoorsnede zoek ik een plek waar alle lagen verf zitten. Ik wil er bovendien een beetje makkelijk bij kunnen, bijvoorbeeld bij een rand”.

Saskia Smulders pakt haar scalpel – hetzelfde mesje waarmee chirurgen opereren – en wipt een paar millimeter van het doek af. “Het is een extreem groot monster voor mijn doen. Ik moest mijn scalpel er recht inzetten om het los te krijgen omdat het een heel dik verflagenpakket is. Maar deze werken zijn zo groot en het monster komt van boven, dus dat zie je niet, hoor”.

10.35 uur: Vingervet

Zodra ze weer met beide benen op de grond staat, bekijkt Smulders de onderkant. Door de deur ernaast kwamen de ministers binnen. De kans op vervuiling is hier groot.

“Als je langs het schilderij kijkt, zie je in het strijklicht een grijze waas van stof op de verfpuntjes liggen”, wijst Smulders aan. De mate van vervuiling zal ook terug te zien zijn in de monsters. “Zeker bovenop de schilderijen zit het stof echt goed vast. Vervuiling komt trouwens ook veel voor op handhoogte waar mensen met hun handen langs het doek hebben gelopen. Vingervet dus, ik ben er geen fan van”, lacht ze.

10.45 uur: Krassen

Smulders inspecteert de doeken grondig. “Ze zijn hier en daar beschadigd, maar het valt me mee. Zeker voor een zaal die zo intensief is gebruikt. Zie je die verfpuntjes? De bovenste laagjes verf zijn heel hard en bros. De lagen eronder zijn nog een beetje elastisch. Wanneer je tegen de puntjes aanloopt, breken ze af”.

Even verderop, bij de deur tussen twee schilderijen, ziet de deskundige van de RCE krassen op het werk. Het zou toch niet van een koffiekar komen? “Normaal zou deze beschadiging een mooie plek zijn om een monster te nemen. Maar op dit stuk van het doek zitten niet alle kleuren verf en die heb ik wel nodig voor mijn onderzoek”.

11.35 uur: Onder de loep

Bij een ander schilderij dat ook beschadigd is, ziet Smulders hoe de verflagen loskomen van de zwarte ondergrond. Die is een stuk harder dan de elastischer verf die erop zit.

“Ik wil het zwart graag in kaart brengen. Het is waarschijnlijk een voorbewerking van het doek geweest. Is het een tussenlaag op het doek? Zijn er meerdere lagen?” Smulders haalt aan de zijkant van het schilderij een stukje van het doek af. Ze tovert een microscoopje uit haar tas en bekijkt het ter plekke: “Ja hoor, wit doek met een zwarte tussenlaag”.

11.45 uur: Op zoek naar lijm

De schilderijen in de plenaire zaal van de Tweede Kamer bestaan uit doeken die op houten panelen zijn gelijmd. Smulders moet achterhalen welke lijm gebruikt is, wat de conditie van de lijm is en hoe goed het doek nog hecht aan de panelen. Deze analyse is belangrijk om een klimaatrisico te kunnen inschatten.

Voorkomen moet worden dat temperatuurschommelingen tijdens de renovatie de schilderijen aantasten. Ze bekijkt de rand van het doek. “Tussen het doek en de wand zie ik lijmresten. Het is een uitdaging om hier een monster van te nemen. Ik kan wel krabben, maar ik moet het ook ergens in zien op te vangen”.

Smulders duwt een papieren bakje in de gleuf tussen wand en doek, waarna ze met een scalpel een stukje lijm van de zijkant schraapt. Weer een monster te pakken.

12.00 uur: Op een rij

Als alle monsters zijn genomen gaan ze mee naar het lab voor verder onderzoek. ”Na vandaag kan ik al wel zeggen dat de doeken in goede conditie lijken te zijn”.

Het Rijksvastgoedbedrijf wil dat graag zo houden. De volgende stap is dan ook de juiste bescherming om de doeken aanbrengen, voordat de werkzaamheden in de zaal beginnen. Smulders: “Als er bijvoorbeeld veel bouwstof in de plenaire zaal rond dwarrelt, komt dat in de open structuur van het verfoppervlak terecht. Kun je je voorstellen hoe grijs de werken er dan uitzien”?

Foto: Vanuit een hoogwerker onderzoekt expert Saskia Smulders van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) werken van beeldend kunstenaar Rudi van de Wint in de plenaire zaal van de Tweede Kamer (foto Erik Jansen).

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.