Romeinse houten schrijfplankjes, tentharingen, sleutels, wapens en meubelonderdelen: de 2.500 houten vondsten uit het Romeinse fort Velsen 1 zijn uitzonderlijk. Niet alleen vanwege de grote hoeveelheid, maar ook om de goede conservering, grote variatie en vroege datering aan het begin van de jaartelling.
In opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) is al het materiaal opnieuw onderzocht, samen met foto’s, tekeningen en beschrijvingen die zijn gemaakt tijdens de opgravingen tussen 1972 en 1994. Dat leverde veel informatie op over houtsoorten en -bewerking, het reilen en zeilen in en rond het fort, bevoorrading en bewoners.
Onderzoek naar de houtsoorten en -bewerking laat zien hoe werd omgegaan met de bossen in de omgeving, met houtimport en welke ambachten in het fort werden bedreven. Kleine houten schoenzolen wijzen op de aanwezigheid van vrouwen en kinderen.
Zelf gemaakt en import
Gebruiksvoorwerpen van geïmporteerd en lokaal hout blijken in het fort zelf te zijn gemaakt en daarnaast lijken complete houten meubelstukken te zijn geïmporteerd. Blijkbaar was men zelfs tot in de verste uithoek van het Romeinse rijk voorzien van luxe en comfort.
Fort Velsen ligt ten noorden van de noordelijke verdedigingslinie van de Romeinse grens (Limes). Tussen 1972 en 1994 zijn er een legerkamp en een haven opgegraven, waarbij talrijke houten voorwerpen aan het licht kwamen. De vondsten zijn van militaire aard maar ook voor dagelijks gebruik, uiteenlopend van schrijfplankjes, tentharingen, sloten, sleutels, vaatwerk en gereedschap tot wapens, visgerei en meubelonderdelen.
Het materiaal bevindt zich thans in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) en in het Provinciaal Depot van Noord-Holland. Onder meer houten schrijfplankjes en een inktpotje staan in het museum opgesteld op de afdeling Nederland in de Romeinse tijd.
Staf van een centurio
Opmerkelijk zijn twee uit wijnstok gesneden staven met een bewerkt knopachtig uiteinde. Zo’n staf was een militair embleem en behoorde toe aan een centurio, de hoogste officier van het legioen.
Voor zover bekend zijn dit de eerste voorbeelden die bij een opgraving zijn teruggevonden – het bestaan van een centurionstaf van wijnstok is verder alleen bekend uit historische bronnen en van afbeeldingen.
De vele houten tentharingen doen vermoeden dat het fort een belangrijke functie had voor tijdelijke kampementen. Het grote aantal meubelstukken zoals bedden, banken, stoelen en kasten getuigen van enig comfort in het fort. Er zijn ook houten gereedschappen gevonden om mee te spinnen en weven.
Onderzoek
De houten vondsten uit Velsen bleven in de natte bodem van Noord-Holland goed bewaard. Voor dit nieuwe onderzoek namen houtexperts circa 2.500 voorwerpen onder de loep. Naast het maken van inventarisaties en beschrijvingen, identificeerden ze de houtsoorten.
De houtnerven en -vaten zijn in de eeuwen onder de grond donker verkleurd en met het blote oog niet langer zichtbaar. Daarom is een microscoop gebruikt, met een vergroting van 400 keer. Een deel van het meubilair blijkt ter plaatse gemaakt van lokale houtsoorten zoals essen en elzen, en er zijn voorbeelden van luxe import-houtsoorten.
Ook is onderzocht welk deel van de boom is gebruikt (stam, tak of wortel), en zijn bewerkingssporen bestudeerd om te weten te komen hoe een voorwerp is gemaakt en welk gereedschap is gebruikt. Kommen, schalen en bekers blijken met een draaibank te zijn vervaardigd, of zijn uitgesneden met een dissel of mes.
Het gebruik van een draaibank in Velsen zou het vroegste voorbeeld zijn van houtdraaien dat tot nu toe in Nederland is teruggevonden.
Foto: Gedraaide beddenpoot van elzenhout (foto RCE).