Waterschap Scheldestromen heeft de HSSN-prijs 2019 gewonnen voor de restauratie van de Beaufortsluis in de Mariadijk bij Walsoorden. Rijkswaterstaat Oost Nederland werd bedeeld met de tweede prijs voor het opknappen van Sluis Delden (Wiene). De derde prijs ging naar de provincie Zuid-Holland voor herstel van de restauratie van Sluis Leidschendam.
De jaarlijkse HSSN-prijzen, bedoeld om goede restauraties van sluizen en stuwen te eren, zijn in Heusden uitgereikt op de 13de Nationale Sluizendag van de stichting Historische Sluizen en Stuwen Nederland (HSSN). Waterschap Aa en Maas trad op als gastheer. Dit jaar waren er zes genomineerden.
Beaufortsluis in de Mariadijk bij Walsoorden (1761).
Eigenaar/beheerder: Waterschap Scheldestromen, Middelburg.
De uitwateringssluis ligt in de Mariadijk in het buurtschap De Eek, ten zuiden van Walsoorden in Zeeuws-Vlaanderen. Het object dankt zijn naam aan J.F. de Beaufort wiens naam in een in de frontmuur geplaatste steen is gebeiteld. De Beaufort was rentmeester van het Hulster Ambacht in de tijd dat de stenen sluis werd gebouwd. Het betreft een kokersluis met een hefdeur als afsluitmiddel. De hefdeur kan met een horizontaal windas worden bewogen. In de windas zijn gaten uitgespaard waarin spaken kunnen worden gestoken. Opvallend is dat de hardstenen dekzerken niet het hele bovenoppervlak van de schuifschacht en het kokerdeel aan de zijde van de Zandepolder afdekken. Met de sluis wordt de waterstand in het poldertje tussen de Mariadijk, Havenstraat, Zeedijk 2 en Kleinedijk geregeld.
Restauratie (2018): De sluis was toe aan een grondige opknapbeurt. Vooral het houten bewegingswerk was ernstig aangetast. Het houtwerk is geheel vernieuwd en het metselwerk grondig schoongemaakt en waar nodig gerestaureerd. Via een betonnen trap en een houten vlonder in het water is de sluis voor publiek goed zichtbaar gemaakt.
Architect/adviesbureau: Bureau Polderman, Rotterdam. Aannemer: Bouwgroep Peters, Middelburg.
Oordeel jury
De jury is van mening dat de restauratie van het metselwerk met het voegwerk van de sluis zowel technisch als in cultuurhistorische zin op zorgvuldige wijze heeft plaatsgevonden. De in het water geplaatste vlonder en het informatiepaneel dragen in hoge mate bij aan de beleving van de sluis. Waardering is er ook voor het verrichte historisch onderzoek.
De jury vraagt zich wel af of de randen van het metselwerk die niet worden afgedekt door de hardstenen dekzerken daardoor niet gevoeliger zijn voor aantasting.
Sluis Delden (Wiene) in het Twenthekanaal (1935).
Eigenaar/beheerder: Rijkswaterstaat Dienst Oost Nederland.
Deze schutsluis is onderdeel van het complex Delden te Wiene bij Delden, waartoe ook een gemaal en enkele sluiswachterswoningen behoren. De sluis ligt in het Twenthekanaal, Kanaal Zutphen Enschede. Al in de 19e eeuw waren er plannen om Twente met de grote rivieren te verbinden, maar het duurde tot 1919 voordat het besluit werd genomen een scheepvaartverbinding aan te leggen die de grote steden in de regio verbond met IJssel en Rijn. Ook daarna bleef het stil en pas in 1930 kon de eerste spa de grond in.
De schutsluis heeft een schuthoogte van 6 meter. Het parallel aan de sluis gelegen gemaal moet het schutverlies maar uiteraard vooral ook het verdampingsverlies compenseren. De sluis is gebouwd in gewapend beton. Bijzonder zijn de stalen damwanden langs de sluiskolk, die hier voor het eerst bij een sluis zijn toegepast. De sluis is voorzien van stalen hefdeuren, die bewegen tussen wit geschilderde stenen heftorens met oranje pannendak. Naast de sluis ligt een betonnen plaatbrug.
Restauratie (2017-2019): Ook deze sluis was toe aan een grondige opknapbeurt. Daarbij is de hele aandrijving vernieuwd en gemoderniseerd. Oude kettingen zijn vervangen door nieuwe. De markante witte gebouwen zijn opnieuw geschilderd en de stalen ramen na conservering teruggeplaatst. De verfkleuren zijn gebaseerd op de oorspronkelijke kleuren, die door diepgaand onderzoek zijn achterhaald.
Architect/adviesbureau: geen; wel is de Monumentencommissie van de gemeente Hof van Twente betrokken bij de restauratie. Aannemer: Mourik Infra, Groot Ammers.
Oordeel jury
De jury waardeert het dat de sluis ondanks modernisering van de aandrijving nog duidelijk herkenbaar is als betonnen sluis uit de eerste helft van de 20e eeuw. Positief oordeelt zij over de restauratie van het uitwendige van de gebouwen voor de bewegingswerken en bijvoorbeeld het handhaven van Gallse kettingen voor de hefdeur. Ook acht de jury het een goede zaak dat voor de kleurstelling kleurenonderzoek heeft plaatsgevonden. Het complex biedt weer een fraai aanzien.
Positief is ook dat naast de sluis een vernieuwd informatiepaneel onder een oranje pannendakje is geplaatst.
Schutsluis Leidschendam (1888).
Eigenaar/beheerder: provincie Zuid-Holland.
De Schutsluis Leidschendam overbrugt in de Vliet het verschil tussen het Delflandse en het Rijnlandse peil, een verschil van ongeveer 0,20 meter. De sluis maakt scheepvaartverkeer mogelijk tussen Delft en Leiden. Zij kent een lange voorgeschiedenis, waarbij rivaliserende steden vanwege verkregen rechten eeuwenlang een adequate scheepvaartverbinding konden tegenhouden. Geweld werd daarbij niet geschuwd. Rond 1800 vervielen die rechten. Het duurde echter nog tot 1886 voordat er een voor die tijd grote schutsluis werd gebouwd.
De schutsluis is uitgevoerd in baksteenmetselwerk met onder meer natuurstenen dekzerken en slagstijlen. De sluis heeft een bovenhoofd aan de Delflandse zijde en een benedenhoofd aan de Rijnlandse zijde met daartussen een tussenhoofd. Het kolkdeel aan de Delflandse zijde is aan één kant verbreed. In zowel het bovenhoofd als het benedenhoofd zijn ‘eb- en vloeddeuren’ toegepast, in het tussenhoofd slechts één stel puntdeuren. Ter hoogte van het tussenhoofd bevindt zich een fraai sluiswachterskantoor.
De schutsluis werd tot 2006 nog met de hand bediend. De bewegingsmechanismen van de puntdeuren aan de Delflandse zijde zijn opgenomen in de sokkel van de gietijzeren lantaarnpalen. Op de deuren zijn gietijzeren tandwielkasten geplaatst voor het bewegen van de nivelleerschuiven. In 2006 zijn de drie paar deuren die het Delflandse water keren voorzien van elektromechanische aandrijving. Datzelfde geldt voor de nivelleerschuiven op die deuren. Daarbij zijn de oorspronkelijke omkassingen zo veel mogelijk intact gelaten.
Restauratie (2017-18): Baksteenmetselwerk, natuursteen, houten puntdeuren en bruggen zijn waar nodig gerestaureerd. Daarbij zijn niet te herstellen hardstenen dekzerken vervangen door granieten exemplaren, dat ook bij eerdere restauraties al was gedaan.
Het ijzerwerk van bruggen, sluisdeuren en bewegingswerken is van nieuwe conservering voorzien. Op basis van kleuronderzoek wijkt die af van de aanwezige kleurstelling voor de restauratie. De besturing van de deuren en bruggen is geheel vernieuwd volgens de jongste stand van de techniek. De daartoe benodigde installatie is ondergebracht in het sluiskantoor. Om de veiligheid te vergroten, is rond het bouwwerk een vrije strook tot stand gebracht. Die wordt deels begrensd door hagen en deels door een slank hekwerk in donkergroene kleur.
Architect/adviesbureau: Movares Nederland BV, Rotterdam. Aannemer: Hollandia Services BV, Krimpen aan den IJssel.
Oordeel jury
De jury heeft waardering voor de wijze waarop de sluis is gerestaureerd en geautomatiseerd. Het feit dat de omkassing van de bewegingswerken vrijwel dezelfde uitstraling heeft behouden, verdient waardering.
Grote waardering heeft zij ook voor de hagen en het hekwerk die voor een onopvallende afscherming van de sluis voor bezoekers zorgen ten dienste van de veiligheid.
Minder positief is de jury over de wijze waarop de natuurstenen dekzerken zijn gerestaureerd. Zij constateerde onder meer toepassing van niet bijpassende restauratiemortel, onjuist uitgevoerde bossering en ontbrekende bouchardering. Ook heeft de jury vanuit cultuurhistorisch oogpunt twijfels over het besluit om voor te vervangen hardstenen dekzerken granieten exemplaren te kiezen. Positief is zij over het historisch onderzoek dat aan de restauratie ten grondslag ligt.