De schat van het Springendal bij Hezingen (Overijssel), een van de belangrijkste vroegmiddeleeuwse vondsten van Nederland, is vanaf vrijdag 16 december in zijn geheel te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. De gouden munten en sieraden uit de zevende eeuw na Chr. zijn aangetroffen op een offerplaats op een kruispunt van wegen.
Groepen mensen uit de omtrek én van verder weg ontmoetten elkaar daar en begroeven er kostbaarheden. De plek werpt volgens kenners een nieuw licht op het naast elkaar bestaan van ‘natuurgodsdiensten’ en het christendom in Nederland.
Ritueel
Het offeren van schatten op belangrijke plekken in het landschap is een bekend ritueel uit de Vroege Middeleeuwen. In Overijssel is dat uitgevoerd in een periode met christelijk gezag. Op de achtergelaten munten prijken Merovingische koningen, muntplaatsen en kruisen. https://www.rmo.nl/springendal
Een deel van de vondst uit het Springendal is eerder dit jaar gepresenteerd in het Rijksmuseum Twente. In het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) zijn nu alle vondsten te bekijken. Dat betreft allereerst de gouden munten en sieraden die in 2019 zijn aangetroffen, en begin 2022 zijn verworven door het RMO. Ook het deel van de schat dat bij opgravingen in 2020-2021 is gevonden, is uitgestald. Dit deel, eigendom van de provincie Overijssel, is het museum in bruikleen gegeven.
Tenslotte zijn de circa dertig recent opgegraven bijzondere, vroege gouden munten te bewonderen, die onlangs met steun van de Vriendenvereniging RoMeO konden worden aangekocht voor de Rijkscollectie. Daartoe behoren tot dusver niet gekende munten en exemplaren van onbekende muntplaatsen.
Offerplaats
De vondsten uit het Springendal zijn van regionaal en nationaal belang en worden tot belangrijkste vroegmiddeleeuwse vondsten van Nederland gerekend. De locatie is als gezegd in de zevende eeuw na Chr. waarschijnlijk als offerplaats gebruikt, gedurende minimaal honderd jaar. Tijdens de opgraving zijn op een kruispunt van wegen houten palen en een zwerfkei aangetroffen, waar de verschillende begraven schatten omheen en tussen lagen.
Uit de Vroege Middeleeuwen kennen we vooral begraafplaatsen met grafgiften en woonplaatsen met afval. De schat van het Springendal is geen van beide en stamt uit een regio waaruit weinig Merovingisch bekend was. Bovendien is van zo’n met detectoren ontdekte goudschat, nu voor het eerst dankzij opgravingen ook de context goed bekend.
Natuurgebied
In het Springendal, een natuurgebied eigendom van Staatsbosbeheer, vonden zoekers in 2019 met metaaldetectoren gouden munten. Zij meldden deze bij Portable Antiquities of the Netherlands (PAN). Dat gaf aanleiding tot opgravingen door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in 2020-2021.
Daarna bleven de ontdekkers het terrein in de gaten houden en werden meer munten gevonden. In totaal zijn ruim honderd gouden munten en fragmenten daarvan aangetroffen (tremisses) en zes munten van zilver (sceatta’s), naast een handvol sieraden van goud, deels kapotgemaakt, en meer dan 70 stukjes zilverbeslag, mogelijk van een schaal of helm.
Alles samen
De vondsten van de opgravingen door de RCE en de VU blijven eigendom van de provincie Overijssel. Vanwege zijn grote betekenis wordt het van belang geacht de hele schat in het publieke domein (dus niet in privé-bezit) te bewaren.
De vondsten van de metaalzoekers konden echter niet regionaal worden verworven. Daarom zijn die, in samenspraak met de provincie, Staatsbosbeheer en de ontdekkers zelf, aangekocht voor de Rijkscollectie door het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, dankzij een gulle financiële bijdrage van Vriendenvereniging RoMeO.
De vondsten uit het Springendal zijn in het RMO tentoongesteld van 16 december tot medio maart 2023.
Foto: Sfeerimpressie van de vindplaats Springendal in Overijssel (beeld Mikko Kriek).