De middeleeuwen zijn terug in Kampen. Minutieus onderzoek van onderwaterarcheologen geeft een beeld van het leven aan boord van een middeleeuwse IJsselkogge en levert een schat aan nieuwe informatie over de wrakken van een aak, een punter en die kogge in de IJssel bij de aan historie al zo rijke Hanzestad.
Belangrijkste uitkomst van het onderzoek, waarmee in september 2015 een begin werd gemaakt: de indertijd opzettelijk afgezonken kogge blijkt, in tegenstelling tot de verwachting, niet volledig te zijn ontmanteld. Het vrachtschip is met inventaris en al op de bodem van de rivier beland.
Spectaculair is de vondst van een kombuis aan boord, compleet met koepeloven en geglazuurde tegels. Verder zijn veel scheepsonderdelen goed bewaard gebleven. Daartoe behoren een deel van het achterdek, jufferblokken en de binnenbetimmering in het achterschip.
Onder water stuitten de archeologen onverwachts ook op een deel van de oever van het middeleeuwse Kampen of Brunnepe. Bovendien vonden ze werktuigen uit de prehistorie. De eenmalige vondsten en de zorgvuldige voorbereiding maken dat de berging van de IJsselkogge, oorspronkelijk voorzien in december, nu gepland staat voor januari 2016.
Na het lichten gaat het wrak voor verder onderzoek en mogelijke conservering naar een speciaal voor dit doel gebouwd station van de Stichting Batavialand in Lelystad. Blijkt het uit de eerste helft van de 15e eeuw stammende schip in goede conditie te bewaren, dan wordt het na conservering in Kampen tentoongesteld.
Ontdekkingen
In oktober werden de aak en de punter al boven water gebracht. Sindsdien richt het onderzoek zich geheel op de IJsselkogge.
Bij het verwijderen van zand uit het wrak zijn tal van ontdekkingen gedaan. Zo is een achterdek met daarop een stookplaats met koepeloven aangetroffen, opgebouwd uit bakstenen en geglazuurde tegels. De vondst van de koepeloven is volgens archeologen ronduit uniek. Met 3D-onderwaterfotogrametrie is het geheel prachtig vastgelegd. De koepeloven geeft een beeld van het leven aan boord en de gebruikte materialen kunnen een indicatie geven van de herkomst van het wrak. Dat wordt op het ogenblik nader bekeken.
Details
Tijdens het onderzoek kwamen veel scheepsarcheologische details aan het licht, zoals de ophanging van het roer, planken van het achterdek en binnenbetimmering in het achterschip in de vorm van houten wandjes die de ruimte in het achteronder indelen.
Het is voor het eerst dat dit bij een middeleeuws schip is aangetroffen. Verder is een intacte wantrust constructie gevonden. Het wantrust zit aan de buitenkant van het boord en dient voor de verbinding van de touwen die de mast ondersteunen, de zijstagen. Deze bestaan uit zeven ijzeren bevestigingsbouten (puttingijzers) met oog. Aan twee ervan zat nog een jufferblok bevestigd, een blok met drie gaten waar de lijnen doorheen werden geschoren.
Oude oever
Vastgesteld is dat de IJsselkogge haaks op een middeleeuwse oever ligt, met de achtersteven in de richting van Kampen. Op die oever zijn houten paaltjes aangetroffen, vermoedelijk fundamenten van bouwwerken of structuren op de kant. Een van deze paaltjes is met C14-dateringmethode in de 14e eeuw na Christus gedateerd.
Verspreid in het onderzoeksgebied zijn verschillende vuurstenen werktuigen gevonden, die duiden op een laag met prehistorische bewoningsresten in de nabijheid van de wrakken. Die zijn door de tijd losgeschuurd door de stroming van de rivier en vermengd met het zand waarmee de IJsselkogge is gevuld. Nader onderzoek moet de laag scherper in beeld brengen.
Innovatieve berging
Het enorme middeleeuwse gevaarte, met een geschat gewicht van 50 ton en 20 meter lengte, is nu bijna geheel vrij gelegd en in het midden van het hijsframe gepositioneerd. Voor de berging is een innovatieve methode ontwikkeld.
De afgelopen weken is de spuitlans geïnstalleerd, een systeem waarmee op basis van waterkracht tunnels onder het wrak door worden gespoten. De lans brengt hijsbanden aan onder het wrak, op een meter van elkaar. De hijsbanden maken deel uit van de bergingsmand waarin de kogge wordt gefixeerd en gelicht. Dat gebeurt met grote zorgvuldigheid.
Hoogwaterveiligheid
Berging van de IJsselkogge is nodig om de zomerbedverdieping van de IJssel te kunnen uitvoeren. De rivier wordt op het ogenblik tussen de Molenbrug en de Eilandbrug over een lengte van 7,5 kilometer, gemiddeld 2 meter uitgebaggerd. Daarnaast wordt de hoogwatergeul Reevediep aangelegd ten zuiden van Kampen. Beide maatregelen zorgen ervoor dat de hoogwaterveiligheid van de regio Kampen-Zwolle voor de toekomst wordt geborgd.
De bergingsklus wordt geklaard door de combinatie Isalacogghe: drie bedrijven, die gespecialiseerd zijn in archeologisch onderzoek (ADC ArcheoProjecten), duikwerkzaamheden (Baars-CIPRO) en de berging van schepen (HEBO Maritiem). Het team telt onderwater- en scheepsarcheologen, duikers, fysisch geografen, een specialist op het gebied van 3D onderwaterfotogrammetrie, surveyors en bergingsspecialisten.
Foto: voorkant koepeloven.