Veertig Molukse oud-bewoners, hun nazaten en enkele lokale inwoners hebben sporen aangetroffen van de moskee van Kamp Wyldemerck in Balk (Friesland). De vondst werd gedaan bij een veldinspectie in het kader van het archeologisch participatieproject Wyldemerck, samen zoeken naar barakken in de bossen.
Afgelopen weekeinde gingen de deelnemers op zoek naar resten van het enige islamitische Molukse woonoord van Nederland, dat tussen 1954 en 1969 in gebruik was. Dit om te bepalen wat van het kamp nog aan sporen te zien is. De zoektocht was een flinke uitdaging: sinds de afbraak in 1969 is het terrein dichtbegroeid geraakt en zijn belangrijke paden verdwenen. Voorzien van archeologisch gereedschap als jalons, kompas, spoorformulieren, piketten en camera’s op de eigen smartphone, toog het gezelschap het bos in. Gps op smartphone vergemakkelijkte het zoeken. Ook verhalen van de plek werden met elkaar gedeeld en waar mogelijk opgenomen op video of audio.
Geroerd
De voormalige moskee van Wyldemerck is belangrijk voor de oud-bewoners. Die waren soms zichtbaar geroerd om bij het huidige monument een dankgebed aan voorouders te kunnen richten.
Wyldemerck was in 1956 de tweede moskee van Nederland en de eerste met een eigen minaret. In 1969 werd deze echter net als alle barakken afgebroken en verkocht. Een verplaatste moskee-barak werd in 2017 teruggevonden in het dorp Haskerhorne.
De oorspronkelijke locatie van de moskee was wegens overwoekering door bomen en struiken niet met zekerheid vast te stellen. Het monument uit 1997 is daarom niet op de juiste plek gezet, ook omdat toen niet gekapt mocht worden.
Nog geen verplaatsing monument
Tijdens de veldinspectie wezen deelnemers twee plaatsen aan waar de moskee gestaan kon hebben. Raadpleging van historische kaarten en gps-gegevens deed een van beide – waar recent bakstenen fundamenten gevonden waren – afvallen.
De tweede, nu nieuw gevonden locatie bleek na vergelijk met de hoogtekaart de juiste. Direct vroegen deelnemers zich af of het huidige monument niet verplaatst moet worden. Voor een besluit daaromtrent is het echter te vroeg. De plek zelf verdient nader onderzoek; ook moet breder worden verkend hoe het erfgoed van Wyldemerck het beste versterkt kan worden.
Geslaagde dag
De deelnemers aan de veldinspectie kijken terug op een geslaagde dag. Een van hen zei: “Ik kom al jaren bij het monument en niet eerder zijn we op het idee gekomen om onze barak te zoeken. Nu hebben we dat gedaan. Eerst zag ik het niet, maar ineens herkende ik de plaats waar mijn broer in de sloot was gevallen en toen kon ik zo naar ons huis lopen. Geweldig”.
Ook de projectleiders Marjolijn Kok en Jobbe Wijnen zijn tevreden. “Het grote enthousiasme bij de deelnemers was heerlijk om te zien. Onderschat niet het signaal dat van dit project uitgaat naar alle Molukkers en mogelijk alle nieuwe Nederlanders. Vanuit de reguliere erfgoedzorg zou je zeggen dat archeologie voor hen geen betekenis heeft, want meestal betreft dat onderzoek naar veel oudere perioden, van vóór zij naar Nederland kwamen. Ons project laat zien dat er wel degelijk ook Molukse archeologie bestaat en dat dit voor hen van waarde is”.
Algemeen
Vanaf 1951 telde Nederland 90 woonoorden waar ongeveer 12.500 Molukkers, voornamelijk oud-KNIL militairen uit voormalig Nederlands-Indië, werden gehuisvest.
Ook bij Balk was tussen 1954 en 1969 zo’n woonoord gevestigd in het voormalige Kamp Wyldemerck van de nationaal socialistische Nederlandse Arbeidsdienst (NAD). Enkele honderden Molukkers verbleven er bijna 15 jaar onder moeilijke omstandigheden.
In 1969 vertrokken de bewoners (voornamelijk) naar Molukse wijken in Ridderkerk en Waalwijk en werden de barakken gesloopt of verkocht. Snel nam de natuur het terrein over en inmiddels is het kamp enkel nog archeologisch aanwezig in sporen in- en op de bodem. Oud-bewoners en hun familie zijn altijd blijven terugkeren naar de plek en hebben vaak goede relaties onderhouden met hun Friese vrienden in de omgeving.
Pilot
Staatsbosbeheer, eigenaar van het bos Wyldemerck, koestert al jaren de wens om meer met de geschiedenis van het terrein te doen. Het leidde begin dit jaar tot de aftap van Wyldemerck, samen zoeken naar barakken in de bossen.
Het project is een pilot archeologie participatie in het kader van het Programma Faro van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Het is ontworpen door het samenwerkingsverband Moluks Erfgoed (molukserfgoed.com) en wordt uitgevoerd met als partners Staatbosbeheer, het Moluks Historisch Museum, de Stichting Vrienden van BOEi (penvoerder), de gemeente Fryske Marre en de RCE. Het Fonds voor Cultuurparticipatie verstrekte subsidie voor de uitvoering. De bijeenkomsten vinden plaats bij het Moluks Historisch Museum in Den Haag (Sophiahof) en tijdens archeologische veldbezoeken in Wyldemerck zelf.
De organisatie komt nog altijd graag in contact met oud-bewoners, hun familie, omwonenden in Harich/Balk en anderen die een relatie hebben tot het voormalige woonoord. Ze zijn van harte uitgenodigd mee te doen. Neem daartoe contact op met wyldemerck@gmail.com, of kijk op www.molukserfgoed.com.
Foto: Groepsfoto van de deelnemers aan de veldinspectie (foto Marjolijn Kok).