Monumentaal kabouterhuisje in het Plantsoen

In het Plantsoen, monumentaal stadspark te Leiden, woont sinds kort een kabouter in een oude plataan (platanus hispanica). Wie het huisje heeft neergezet, is nog steeds niet bekend. Erfgoed Leiden en Omstreken bedacht naar aanleiding van deze ludieke actie een manier om inzicht te geven in de wondere en voor menigeen soms weerbarstige wereld van (de totstandkoming van) monumenten. Want naast de voordeur van het boomhuisje prijkt een gemeentelijk monumentenschildje.

Wat betekent de monumentenstatus eigenlijk en waarom is die bijzonder? Hoe wordt iets monument? Kun je een monument verduurzamen en mag een monument worden verbouwd? Voor Kabouter als nieuwe inwoner van Leiden is enige uitleg over de bescherming van monumenten op zijn plaats. Francien van Zaanen Durand van Erfgoed Leiden en Omstreken weet van de hoed en de rand.

Monumenten aanwijzen

Het college van burgemeester en wethouders wijst in Leiden volgens de Erfgoedverordening Leiden 2017 gemeentelijke monumenten aan. De objecten worden, ongeacht hun leeftijd, vanwege de ‘schoonheid, wetenschappelijke of cultuurhistorische betekenis’ van lokaal belang geacht.

Meestal gaat het om gebouwen, maar ook parkaanleg kan monumentenstatus krijgen. Zo is het Plantsoen gemeentelijk monument. Om te bepalen of een object monumentale waarde heeft, wordt het onderzocht, beschreven en getoetst op onder andere stedenbouwkundige, architectuurhistorische of cultuurhistorische waarden. Vervolgens adviseert de onafhankelijke Adviescommissie Cultuurhistorie Leiden het dagelijks bestuur van de stad of het object al dan niet monumentenstatus moet krijgen.

Monumentenschildje

Eenmaal aangewezen als gemeentelijk monument, wordt het object geregistreerd in het gemeentelijk Erfgoedregister van Leiden. Ook het monumentale boomhuisje van Kabouter is daar te vinden, onder nummer 1024x, Plantsoen2.

Voor rijksmonumenten geldt dat ze van nationaal belang zijn. De grens van minimaal vijftig jaar oud is tegenwoordig losgelaten. Verantwoordelijk minister Ingrid van Engelshoven (OCW) wijst die monumenten aan op grond van de Erfgoedwet en registreert ze in het Monumentenregister. De bescherming van een gemeentelijk of rijksmonument is gelijkwaardig en betreft altijd het hele gebouw, zowel van buiten als van binnen.

Beschermde monumenten vormen een bron van kennis van ons erfgoed, dat aldus duurzaam bewaard blijft voor de toekomst. Gemeentelijke monumenten zijn in Leiden herkenbaar aan het rood-witte monumentenschildje.

Verduurzamen, onderhouden en verbouwen

Nu Kabouter in de Stad van Ontdekkingen woont, kan onderzocht worden wat hier de mogelijkheden zijn om de oude monumentale woning te verduurzamen. Isoleren van juist oudere gebouwen ligt voor de hand, maar is niet altijd zonder risico’s. De specialisten van Erfgoed Leiden en Omstreken geven voor het verduurzamen van een historisch gebouw passend én gratis advies.

Bescherming

Voordat een gebouw wordt aangepast, is het belangrijk te weten wat de cultuurhistorische waarden van het gebouw zijn en welke regels er gelden. Erfgoed Leiden en Omstreken adviseert en begeleidt monumenteigenaren hierbij ook. De verschillende soorten bescherming hebben eigen regels. Het type bescherming bepaalt voor welke werkzaamheden een omgevingsvergunning nodig is en wat vergunningsvrij is.

Omgevingsvergunning

Een omgevingsvergunning aanvragen voor een verbouwing, kan via www.omgevingsloketonline.nl. De lokale overheid toetst de aanvraag aan de hand van de welstandsnota en het bestemmingsplan en bekijkt samen met de monumentencommissie of de cultuurhistorische waarden voldoende in stand blijven bij de verbouwing.

Normaal onderhoud is bij alle gebouwen vergunningsvrij. Voor monumenten, en dus ook voor het boomhuisje, gaat het in dat geval om onderhoud gericht op behoud van wat er is. Bijvoorbeeld kozijnen licht opschuren en schilderen in dezelfde kleur, of het vervangen van kapotte ruiten of enkele dakpannen. Al het nieuwe materiaal moet in kleur en detaillering gelijk zijn aan wat het vervangt. Raadpleeg voor meer informatie de brochure vergunningsvrij bouwen.

Adviseurs

Mocht Kabouter onderhouds- of verbouwingsplannen hebben, dan kijken de adviseurs van Erfgoed Leiden graag mee naar de cultuurhistorische waarden en waar de aandachtspunten en de mogelijkheden in het monumentale boomhuisje zitten. Zij adviseren bovendien dat het uitvoeren van bouwhistorisch onderzoek hierbij in een vroeg stadium verstandig kan zijn.

Monument en subsidie

Aanpassingen en verbeteringen aan een monumentale woning vragen, ook van Kabouter, een investering. De gemeente heeft hiervoor enkele subsidieregelingen. In een overzicht op de website van Erfgoed Leiden en Omstreken zijn de subsidiemogelijkheden weergegeven.

Historische kleuren

Kabouter heeft waarschijnlijk geen interesse in subsidie voor gevelreclame of voor herstel van een historische winkelpui, maar als het monumentale boomhuisje toe is aan een schilderbeurt, dan is het mogelijk onderzoek te laten doen naar de historische kleuren van de (voor)gevel.

De getoogde voordeur lijkt op het eerste oog geschilderd te zijn in de kleur Poortenrood, met gehengen in Ankerzwarte kleur. Op de Leidse Kleurenkaart zijn dat de kleurnummers 31 en 50. Onderzoek kan uitwijzen of de deur eerder een andere kleur heeft gehad, misschien was hij oorspronkelijk wel Boerhaavebruin (kleurnr. 35), of Hortusgroen (kleurnr. 45). Het onderzoek én het schilderwerk in de geadviseerde kleur is subsidiabel. Kijk op de pagina schilderwerk voor de voorwaarden en het indienen van een subsidieaanvraag voor kleuronderzoek en schilderwerk.

Luidbel

De gemeente Leiden kent daarnaast een subsidieregeling voor herstel van cultuurhistorische objecten of monumentale onderdelen. De objecten zijn belangrijk voor de historische uitstraling van de stad, zoals historische stoepen, hekwerk, ornamenten, klokken en luiken. Naast de voordeur van het boomhuisje van Kabouter hangt een historische luidbel, die mogelijk onder de regeling valt. Mocht Kabouter van de subsidieregeling gebruik willen maken, dan is daarover op historische objecten meer informatie te vinden.

Foto: Het kabouterhuis is voorzien van een gemeentelijk monumentenschildje (foto Xander van Zaanen Durand).