‘Out of ammo. God save the king’. Dat was de laatste radioboodschap die Britse paratroopers vanaf de Rijnbrug naar Londen stuurden tijdens de Slag om Arnhem in september 1944. Het is ook de titel van de eerste tentoonstelling in de herbestemde Walburgiskerk.
Na maandenlange voorbereidingen en de inspanning van tientallen vrijwilligers is in de kerkzaal vandaag (woensdag 1 juni) de expositie van het Arnhems Oorlogsmuseum geopend.
Driedimensionale belevenis
De tentoonstelling is een driedimensionale belevenis. Bezoekers worden langs meer dan tien natuurgetrouwe diorama’s geleid die verhalen over de Gelderse hoofdstad in WOII.
Vanzelfsprekend gaat het vooral over de Slag om Arnhem, maar niet alleen. Alles over burgers, bezetting en bevrijding komt aan bod. Links zijn in een diorama Arnhemmers en Duitse soldaten te zien die samen op het terras koffie drinken. Rechts lopen Arnhemmers met hun schamele bezittingen de stad uit tijdens de evacuatie. Vanuit de nok van de kerk, daalt een Britse parachutist omlaag.
De diorama’s worden ondersteund met bekende en minder bekende foto’s van Arnhem tijdens de oorlogsjaren. Daarnaast staan er vitrines met wapens, helmen en andere bijzonderheden. Bij elkaar vertelt de tentoonstelling over het leven ter plaatse tijdens de oorlog.
Duitse inval
Arnhem werd bij de inval van de Duitsers op 10 mei 1940 meteen al geconfronteerd met oorlogsgeweld. Genietroepen van het Nederlandse leger bliezen in de vroege ochtend van 10 mei de Rijnbrug op om de Duitse opmars te stoppen.
Een Nederlands marineschip aan de Rijnkade voerde kort daarna een vuurgevecht met oprukkende Duitse troepen. Daarbij vielen aan de kant van de agressor zes doden.
De tentoonstelling in de Walburgiskerk staat aan de hand van foto’s stil bij het opblazen van de Rijnbrug. Naast beelden van de vernielde rivieroverspanning, wordt getoond hoe de brug tijdens de oorlog opnieuw werd opgebouwd.
De vernieuwde Rijnbrug, nu John Frostbrug, is in de zomer van 1944 weer in gebruik genomen. Twee maanden later vond er een van de meest heroïsche gevechten van de Tweede Wereldoorlog plaats.
Slag om Arnhem levensecht
In een diorama aan de achterkant van de kerk wordt de Slag om Arnhem levensecht verbeeld. Met een enorme foto van de Rijnbrug op de achtergrond zijn een Duitse soldaat en een Britse soldaat te zien. De Duitser draagt een witte vlag.
Bedoeld incident heeft tijdens de Slag om Arnhem daadwerkelijk plaatsgevonden. Gedurende een gevechtspauze werden de Britten benaderd door een Duitse soldaat met een witte vlag, die vroeg of overgave een mogelijkheid was. Het antwoord van de Britten is legendarisch: “Wij zouden dat wel willen, maar we zijn bang dat we te weinig plek hebben voor jullie allemaal”.
De Britse soldaat in het diorama is uitgedost met bolhoed en paraplu. Ook dat is natuurgetrouw. Majoor Tatham-Warter droeg tijdens de gevechten om de Rijnbrug inderdaad een bolhoed en hij had een paraplu bij zich. De majoor was bang dat hij anders in de hitte van de strijd door eigen mensen beschoten zou worden.
Nadat de Britten bij de Rijnbrug verslagen waren, wist Tatham-Warter te ontsnappen. Met hulp van het verzet dook hij onder. Via de gewaagde Operatie Pegasus na de Slag om Arnhem bereikte de majoor samen met 120 andere gestrande Britse soldaten de geallieerde linies in de Betuwe
Krijgsgevangen
Maar Tatham-Warter was een uitzondering. De meeste soldaten van overzee werden na het verloren gaan van de Rijnbrug door de Duitsers gevangengenomen. Een groep van ongeveer honderd Britten wist te ontkomen en verzamelde zich op de avond van 20 september 1944 in de Walburgiskerk. Van daaruit wilden de paratroopers uitbreken naar hun strijdmakkers in Oosterbeek. Vrijwel allen werden in de Arnhemse binnenstad alsnog krijgsgevangen gemaakt.
De Duitsers verzamelden alle gevangen Britse soldaten in de lokale cultuurtempel Musis Sacrum. Vanuit Musis werden zij overgebracht naar krijgsgevangenkampen. Ook dat wordt in diorama verbeeld. In de Walburgskerk is een Britse jeep te zien met gewapende Duitse soldaten en twee Britse krijgsgevangenen achterin, een natuurgetrouwe weergave van een foto die na de gevechten is gemaakt door een Duitse oorlogsfotograaf.
Messerschmidt
De Walburgiskerk raakte tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd. Ook daarvoor is aandacht in de tentoonstelling. Een Messerschmidt van Jagdgeschwader 76 had tijdens de Slag om Arnhem opdracht om de Britten aan de noordkant van de brug te bombarderen. Het bleek een dankbaar doelwit voor de Britten die vanuit alle panden op de Duitser schoten met alles wat ze hadden.
Het laag overvliegende vliegtuig probeerde de kogelregen te ontwijken. Daardoor raakte het met zijn linkervleugel een van de torens van het godshuis. Het toestel stortte neer achter Musis Sacrum en de Walburgis vloog in brand. In de tentoonstelling is een diorama te zien waar piloot Unteroffizier Schmidt zich voor een levensgrote foto van een Messerschmidt 109 klaar maakt om op te stijgen.
Waardevolle aanvulling
De expositie in de Walburgiskerk is een waardevolle aanvulling op de al bestaande musea en herdenkingsplekken in Arnhem met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog. Met Airborne at the Bridge heeft de Gelderse hoofdstad nu twee plekken waar het verhaal over de oorlog wordt verteld. Beide locaties bevinden zich binnen het strijdgebied waar in september 1944 hard gevochten is.
Bovendien is de tentoonstelling in lijn met de visie van het Vfonds, waarbij het niet alleen gaat om herdenken, maar juist ook om beleven. De expositie is overigens tot stand gekomen zonder bijdrage van het fonds of andere instanties. Reden waarom entree wordt gevraagd voor bezoek aan de tentoonstelling. Zo kan de expositie in de toekomst naar verwachting verder worden uitgebreid om het verhaal nog beter te vertellen.
De tentoonstelling in de Walburgiskerk is samengesteld door het Arnhems Oorlogsmuseum, met originele voertuigen en uitrustingsstukken. De expositie is dagelijks te bezoeken.
Tekst: Patrick Arink
In zijn juni-editie 2022 (verschijning vanaf 10-6) besteedt magazine MONUMENTAAL uitvoerig aandacht aan de herbestemming van de Walburgiskerk Arnhem.