In de kerk van Oldenzijl is een begin gemaakt met de plaatsing van het Van Oeckelenorgel uit de inmiddels verdwenen kerk van Garsthuizen. Als alles volgens plan verloopt, wordt het orgel op 29 november feestelijk in gebruik genomen op zijn nieuwe locatie.
Voor het monumentale orgel uit 1900 dat ‘verweesd’ dreigde te raken door de afbraak van de Garsthuizer kerk werd een ‘plaatsje in de herberg’ gevonden in de Nicolaaskerk in het nabij gelegen Oldenzijl (Groningen).
De Nicolaaskerk had, in tegenstelling tot veel kerken in de omgeving, van oorsprong geen orgel. Pas in 1990 werd op de balustrade een klein kistorgeltje geplaatst. Een eindje verderop, in de kerk van Garsthuizen, stond echter een monumentaal Van Oeckelenorgel dat zijn onderdak kwijt zou raken. Die kerk was namelijk ernstig in verval geraakt en liep bovendien forse aardbevingsschade op. Restauratie bleek niet haalbaar, in 2015 ging het gebouw tegen de vlakte.
Regionaal erfgoed
Eigenaar de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) ging over herplaatsing in overleg met de Stichting Nicolaaskerk Oldenzijl (SNO). Die liet zich vervolgens adviseren door deskundigen van de Rijksuniversiteit Groningen.
Hun conclusie: verhuizing is verantwoord op historische, esthetische en muzikale gronden: het Van Oeckelenorgel uit Garsthuizen behoort tot het regionale erfgoed. Door de plaatsing in de Nicolaaskerk blijft het in de streek.
Het instrument past qua verhoudingen goed in het interieur en is daarmee een aanwinst voor de amper ingevulde westkant van de kerk. De mooie akoestiek van het gebouw leent zich uitstekend voor het orgel en het klankvolume staat in goede verhouding tot de grootte van de kerk.
Die argumenten om het orgel met rijksmonumentale status in de middeleeuwse Nicolaaskerk onder te brengen en het zo te behouden, overtuigden eveneens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Op die manier kan het orgel worden beleefd in de nabijheid van de plek waarvoor het oorspronkelijk is gemaakt, aldus de RCE.
Het initiatief werd ook van harte omarmd door de kerk- en dorpsgemeenschap van Garsthuizen. SOGK en SNO kwamen overeen dat het orgel een tweede leven krijgt in de Nicolaaskerk. Gebruik van het orgel draagt immers bij aan instandhouding ervan.
Het werk
Bedoeling was al in de zomer van 2017 te beginnen met de werkzaamheden.
De restauratie van het orgel door Mense Ruiter Orgelmakers in Ten Post verliep voorspoedig, maar door allerlei omstandigheden heeft het tot juni dit jaar geduurd, voordat met de bouwactiviteiten in de kerk kon worden begonnen. Op het ogenblik wordt er hard gewerkt.
Dat karwei betreft niet alleen het plaatsen van het orgel zelf. De hele balustrade eromheen wordt latje voor latje, profieltje voor profieltje, met groot vakmanschap en precisie geconstrueerd, geheel in de stijl van het orgel. Natuurlijk moeten mechaniek en pijpen van het orgel nog op hun plek. Is dat klaar, dan wordt het verfwerk door een specialistisch bedrijf aangepakt. Sluitstuk is het intoneren en stemmen van het orgel.
Kosten en geldschieters
De kosten voor restauratie en plaatsen van het orgel bedragen in totaal bijna 207.000 euro. De provincie Groningen draagt 60 procent bij uit het Budget Restauratie Rijksmonumenten Groningen. Voor de overige 40 procent zijn andere fondsen gevonden.
Samenwerking
In het hele traject, vanaf de allereerste plannen tot aan de uiteindelijke oplevering werken SOGK en SNO nauw samen.
“Het is geweldig dat het orgel voor de regio behouden kan blijven”, zegt een woordvoerder van de SNO. “Daarnaast betekent de komst van het orgel dat de mogelijkheden van de Nicolaaskerk op cultureel, sociaal, religieus-historisch en toeristisch gebied aanmerkelijk kunnen worden uitgebreid”.
Foto: In de Nicolaaskerk van Oldenzijl wordt hard gewerkt aan herplaatsing van het orgel (foto SNO).