In de Brabantse vestingstad Ravenstein is zomer 2016 het Philips van Kleef-bolwerck anno 1509 opgeleverd, een project waar met landschappelijke en architectonische ingrepen vestinggeschiedenis beleefbaar is gemaakt. Het particuliere initiatief en het ontsluiten van een stuk bodemarchief maken het project volgens de uitvoerders tot een bijzondere vorm van monumentenzorg.
Het Philips van Kleef-bolwerck anno 1509 geldt als historisch belangrijk omdat het een voor Nederland en Noord-West Europa bijzondere 16e eeuwse vestingbouw (bolwerck met ondergrondse kazematten naar oud-Italiaans vestingmodel) zichtbaar heeft gemaakt. De zorgvuldige ruimtelijke inpassing zorgt bovendien voor een waardevolle stedenbouwkundige aanvulling voor de stad Ravenstein.
Op de gegeven locatie aan de rand van de oude stad Ravenstein komen verschillende perioden uit de geschiedenis samen: de laatmiddeleeuwse vesting, de 17e eeuwse omwalling en een 19e eeuwse parkaanleg. De nieuwe inrichting van het gebied laat de verschillende tijdlagen bewust intact en naast elkaar bestaan.
Tuin
Voor het project is een particuliere tuin deels afgegraven om de in de grond verscholen 16e eeuwse geschutstrechter met kazemat zichtbaar te maken. Het uitgraven van het schootsveld biedt vanuit openbaar gebied een nieuw perspectief in het stadsbeeld en een frontaal zicht op de gerestaureerde uitgang van de geschutstrechter.
Het front van de 16e eeuwse geschutstrechter, dat in deels ontmantelde staat werd aangetroffen, is ter conservering van de oude resten opnieuw opgemetseld. Omdat het oorspronkelijke beeld niet zeker was, is gekozen voor een nieuw eigentijds metselverband van Duitse wasserstrich-stenen. Het geheel nieuwe metselwerk van het dubbel gekromde gewelf is volgens de opdrachtgevers een staaltje van metselaarsvakmanschap.
Met nieuw opgeworpen aarden wallen is de vorm van het bolwerck met oreille en de contour van de oude laatmiddeleeuwse stadsgrens ter plaatse in ere hersteld. Voor de geschutstrechter is met water het beeld van de oorspronkelijke gracht opgeroepen.
Uitsneden
Op verschillende plaatsen in de wal zijn abstracte uitsneden met cortenstaal gemaakt. Boven de kazemat is een uitsparing in de wal aangebracht en afgedekt met beloopbaar, verwarmd glas om zicht te geven op het ingestorte gewelf en ingang van de geschutskelder.
Naast de nabijgelegen particuliere woning is in verband met de korte afstand tussen historische stadsgrens en woning de aarden wal ‘uitgehold’ voor een luifel/carport en een berging (‘arsenaal’). Ook is het maaiveld direct achter de wal verlaagd om auto’s uit het zicht te kunnen parkeren. De keermuur in de wal voor het verdiept parkeren is voorzien van cortenstaal met de letters Philips van Kleefbolwerck.
Het gras van de aarden wal loopt door over het dak en de dakrand van de luifel om de continuïteit van de wal niet te verstoren. De dragende dakrand is ‘scherp’ gedetailleerd voor een abstracte uitsnede in de wal. De dragende dakrand en plafond van de luifel zijn eveneens uitgevoerd in cortenstaal omwille van de eenheid met de overige uitsnedes in de wal.
De horizontale uitsnede onder de dakrand benadrukt de lengte van de wal en geeft de wal een zekere openheid vanaf de tuinzijde. De verticale uitsnede kan gezien worden als referentie naar een schietgat en biedt uitzicht op de geschutskelder vanuit de private tuin. Met genoemde ingrepen toont de massieve aarden wal zich vanuit de woning verrassend transparant.
Boek
Over het bolwerck is onlangs een boek verschenen: Het Philips van Kleefbolwerck (anno 1509) in Ravenstein; het verhaal van een ontdekking en wat daarop volgde, Martin Jan van Mourik, ISBN 978-90-825130-0-4. Het boek kost 20 euro en is te bestellen via info@vestingravenstein.nl.
Foto: Het Philips van Kleef-bolwerck is te bezoeken via stadswandelingen@heemkunderavenstein.nl en op afspraak (foto Maurits Cobben architect.enbureau).