Het nieuwe ondergrondse museum van Nationaal Monument Kamp Amersfoort is vanmiddag (maandag 19 april) in gebruik genomen. Demissionair premier Mark Rutte en oud-gevangene Arie van Houwelingen (97) verrichtten samen de officiële handeling.
“Dit is een plek waar zo’n kolossaal kwaad plaatsvond dat het meer dan 75 jaar later nóg steeds een verpletterende indruk maakt”, betoogde de minister-president. In het straf- en doorgangskamp verbleven tijdens de Tweede Wereldoorlog ongeveer 47.000 gevangenen.
Tinker imagineers
Tinker imagineers ontwikkelde het concept en de permanente tentoonstelling. Die vertelt de verhalen van gevangenen, een helper en daders. Wie waren zij?
De verhalen gaan over het verleden, maar zijn ook actueel. De combinatie van het heringerichte gebied, de architectuur en de tentoonstellingen van het nieuwe museum maken duidelijk wat zich afspeelde in Kamp Amersfoort. De geschiedenis wordt voelbaar: de beklemming, het onrecht en de angst.
Samenwerking
De verschillende disciplines, Inbo (architectuur), Juurlink+Geluk (landschap), Tinker imagineers (tentoonstellingsontwerp) en Nationaal Monument Kamp Amersfoort, werkten nauw samen tijdens de vernieuwing.
Daarmee gaven ze naar eigen zeggen op unieke wijze vorm aan de betekenis van de plek. Bij binnenkomst daalt de bezoeker de trap af en betreedt de immense ruimte, sober en ingetogen ingericht en gelegen onder het voormalige kamp. De architectuur en het materiaalgebruik verbeelden de sfeer van toen door verschillende originele elementen. Het contrast van licht naar donker en tenslotte weer naar het licht versterkt dit.
Van nummer tot naam
Indrukwekkende zwart-wit videobeelden schetsen de situatie in het kamp. Een routekaart op de muur toont het transport van de gevangenen die kwamen en gingen. Zij werden gezien en behandeld als nummer.
In de expositie krijgen ze geleidelijk aan weer een gezicht en een naam. Door fotografische beelden op gigantische zuilen maakt de bezoeker kennis met personen die een belangrijke rol in en rond het kamp hebben gespeeld. De lades onder de portretten tonen hun bezittingen, terwijl het persoonlijke verhaal te horen is via een audio device. De portretten lichten op als de lades opengaan. Samen met de zwart-wit portrettenwand achter in de ruimte vormt dat een contrastrijk en indrukwekkend schouwspel.
Toen en nu
De tentoonstelling legt ook de relatie naar onrecht vandaag de dag. De achterzijde van de zuilen benoemen belangrijke kampthema’s zoals honger, mishandeling en discriminatie; onderwerpen die nog steeds voorkomen.
Daarnaast confronteert een sociaal psychologisch experiment bezoekers met ongemakkelijke dilemma’s. Ze ervaren daar de effecten van groepsdruk, autoriteit en vertrouwen. “Dit programma, goed of fout genaamd, behandelt met behulp van virtual reality actuele thema’s die in de context van het museum speciale betekenis krijgen”, zegt Willemien Meershoek, directeur van Kamp Amersfoort.
Bezinningsruimte
Aan het einde van het ondergrondse bezoek is ruimte voor reflectie: op de geschiedenis en op de eigen rol in actuele dilemma’s. Voetafdrukken op de vloer – een binnen en buiten terugkerend element – verbeelden het appèl en staan loodrecht tegenover een beschrijfbare spiegelende wand.
Het eigen spiegelbeeld en subtiele lichtprojecties en rookeffecten versterken dat gevoel. Wat heb ik zojuist gezien en gehoord? Welke sporen laat ik zelf na?
Eenmaal buiten toont een stalen maquette van het kamp de schaal ervan. De uitgang van het museum biedt zicht op de tegenoverliggende schietbaan en het monument De Stenen Man. Publiek mag het museum bezoeken zodra de versoepelingen van de coronamaatregelen het toelaten. Meer informatie: tinker.nl en kampamersfoort.nl.
Kamp Amersfoort
In Kamp Amersfoort hebben 47.000 mensen gevangen gezeten. Het betrof een zeer diverse populatie, zoals verzetsstrijders, Joden, communisten, (vermeende) criminelen, Jehova’s Getuigen, Amerikaanse staatsburgers, Sovjet-krijgsgevangenen en mannen die als dwangarbeider in de Duitse oorlogsindustrie werden ingezet.
In het kamp heerste een streng regime van honger, dwangarbeid en mishandeling. In totaal zijn 650 mannen omgekomen, van wie er 383 rond het kamp zijn geëxecuteerd. kampamersfoort.nl
Het is moeilijk uit te leggen, maar ik wil zeggen “gefeliciteerd met deze prestatie”, wat ik wens is dat veel scholen hier van gebruik zullen maken, zodat de herinnering aan de zware tijd niet verloren gaat.
Mijn schoonvader, (Mar Willem) Wim Lensvelt, heeft ook in kamp Amersfoort gezeten, vanwege een Brits paspoort (hij is in 1905 in Zuid-Afrika geboren; had Hollandse ouders. Zijn moeder heette Oppenheim. Hij was getrouwd met Trees van der Graaf).
Later is hij doorgevoerd naar een kamp in Duitsland (ik weet niet welk) vanwaar hij aan het eind de oorlog lopend naar z’n huis in Amersfoort is terug gelopen! (Met alle gevolgen voor z’n voeten daarna).
Hij had de bijnaam Lucky Bill.
Kunnen jullie achterhalen wanneer hij daar zat? Zal rond 1943 of begin 1944 geweest zijn, denk ik
ik wil het ook bezoeken, zelf ben ik in de hongerwinter in Rotterdam geboren en heb wonderwel overleefd !