Vandaag (vrijdag 27 november) is een zeer bijzondere archeologische vondst in de openbaarheid gebracht: een houten dwarsfluit uit de vroege 16e eeuw. Daarmee is het instrument volgens insiders de oudst bekende tenordwarsfluit van Nederland.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en experts op het gebied van historische fluiten en renaissance muziek presenteerden de vondst in het Rijksmuseum Amsterdam.
Warder
De ‘Fluit van Warder’ werd in 2017 ontdekt door een duikteam van de RCE. Tijdens de opgraving van een scheepswrak in het Markermeer ter hoogte van het Noord-Hollandse dorp Warder werden meer dan honderd voorwerpen geborgen, waaronder voornoemd instrument.
De dwarsfluit is gemaakt uit één stuk buxushout van 69 centimeter lang en heeft zes vingergaten. Hij is uitzonderlijk goed geconserveerd. Archeologen vinden bijna nooit muziekinstrumenten.
Tenordwarsfluit uit renaissance
Oude dwarsfluiten zijn nauwelijks bewaard gebleven. De oudste in Nederland tot dusver was de fluit die van Nova Zembla afkomstig is en dateert uit omstreeks 1590. Andere renaissancefluiten die in Italië en Oostenrijk bewaard worden, zijn waarschijnlijk ongeveer net zo oud als de fluit van Warder.
Fluiten werden vroeger gebruikt door soldaten om signalen af te geven tijdens de strijd. Vooral bij Zwitserse en andere Duitssprekende piekeniers waren ze in trek. Maar ook in huiselijke kring werd de fluit – al dan niet samen met twee of drie andere fluiten of andere muziekinstrumenten – bespeeld.
Messing
Wat tot nu toe onbekend was bij renaissancefluiten, zijn lange buisstukken van messing, zoals de fluit van Warder die heeft. Bij alle andere exemplaren ontbreekt metaal volledig. Nog niet helemaal duidelijk is de functie daarvan. Bescherming? Voor de sier? Klankbeïnvloeding? Reparatie?
Duitse tekst op papier
In de Wardense fluit is papier gevonden met een Duitse tekst in Gothische letters. Het was indertijd niet ongebruikelijk om papier uit boeken en kranten te gebruiken voor noodrestauraties.
Na specialistisch onderzoek en een uitgebreide zoektocht lijkt het erop dat de tekst afkomstig is uit een religieuze tekst of een muziekboek van een Duitse of Zwitserse uitgeverij.
Vaststaat nog niet welke tekst het was en wie haar heeft uitgebracht, maar waarschijnlijk was de uitgeverij gevestigd in Wittenberg, Neurenberg of Bazel; steden die nauwe banden hadden met het sterk opkomende protestantisme. Verder en nog dieper onderzoek in (internationale) archieven en bibliotheken moet daar meer duidelijkheid in brengen.
De onderzoekers denken nu dat de fluit eigendom was van een militair, bijvoorbeeld een Zwitserse huurling, die aan het begin van de 16e eeuw in West-Friesland was.
Replica vertolkt geluid
Omdat de originele fluit niet meer bespeeld kan worden, heeft fluitbouwer Robert Bando een replica gemaakt. Die kan voor demonstraties en verder musicologisch onderzoek worden gebruikt.
De vondsten uit het Warder scheepswrak, waaronder de fluit, worden na de presentatie in het Rijksmuseum overgedragen aan Noord-Holland. De provincie is eigenaar ervan.
Leven in lagen
Vanaf 18 februari is de fluit als speciale vondst te zien in de tentoonstelling Leven in lagen, de mens in het Noord-Hollandse landschap in archeologiecentrum Huis van Hilde in Castricum.
De expositie laat zien hoe de regio zich onder invloed van het water en door aanpassingen door de mens heeft ontwikkeld. De vondst van een scheepswrak in het Markermeer uit de zestiende eeuw illustreert de invloed en kracht van de grote wateren op het landschap van- en de handel vanuit Noord-Holland.
Leven in lagen is van 18 februari tot 5 september 2021 te bezoeken en maakt onderdeel uit van het landelijke themajaar ‘Ode aan het landschap’.
Foto: Musicerend gezelschap, schilderij uit circa 1530 (foto Hermitage, Sint-Petersburg).
Even een vraag over deze bijzondere vondst (en replica). Het is niet de oudste fluit van Nederland, want er zijn allerlei fluiten uit bijvoorbeeld de Romeinse tijd gevonden, wordt hier de oudste dwarsfluit bedoeld?