“Voorheen wisten we al dat Gelderland goed bewoonbaar geweest moet zijn, maar nu kunnen we er voor het eerst cijfers op plakken”, zegt onderzoeker Rozemarijn Moes (23). Voor het project Verhaal van Gelderland dook zij een jaar lang in de cijfers om de Gelderse bevolking van prehistorie tot heden te reconstrueren.
In de Romeinse tijd moeten in Gelderland 63.000 tot 91.000 mensen hebben geleefd. Niet veel voor hedendaagse begrippen, maar toentertijd was het enorm. Moes: “De hoge zandgronden, maar vooral ook de vruchtbare rivierklei zorgden vanaf het vroege begin voor hoge bevolkingsdichtheden”.
Een groot deel van de bevolking woonde in het Rivierengebied. Met meer dan 30 personen per vierkante kilometer behoorde de Gelderse regio tot Europa’s dichtstbevolkte gebieden.
Afname
Voornoemde bewonersaantallen zijn inclusief circa 17.000 Romeinse soldaten die in het Rivierengebied verbleven om de grens te bewaken. Maar ook zonder die soldaten woonden er in die tijd veel mensen: gemiddeld ruim 20 per vierkante kilometer.
Ter vergelijking: in het thuisland van de Romeinen, Italië, waren dat er 30, in de Donauregio 9 en in Spanje 12.
Met het vertrek van de Romeinen vanaf de vierde eeuw na Christus, nam de bevolking in Gelderland schrikbarend af. Dat had ook te maken met klimaatverandering, ziekte en toegenomen onveiligheid. “Ook boven de limes, de grens van het Romeinse rijk, liep het inwonertal terug, op de Veluwe bijvoorbeeld, waar de aantallen sowieso al lager waren dan in het Rivierengebied. Overal in Europa zijn dergelijke afnames zichtbaar, tot wel 80 procent van de bevolking”, ontdekte Rozemarijn Moes.
Nieuwe cijfers
Niet alleen voor de Romeinse tijd, maar ook voor andere tijdsvakken komt de jonge onderzoeker met nieuwe cijfers. Een jaar lang werkte ze aan de reconstructie van de Gelderse bevolking van prehistorie tot heden.
Het bleek een hele uitdaging: “Eigenlijk hebben we pas vanaf 1795 goed toegankelijke cijfers. Vóór die tijd zijn tellingen fragmentarischer. Tot en met de vroege middeleeuwen ontbreken geschreven bronnen zelfs geheel. Dan kijken we vooral naar archeologie: hoeveel nederzettingen waren er?”
Regionale verschillen
De eerste volledige bevolkingsreconstructie brengt veel nieuwe inzichten. Zo blijken het Rivierengebied, de Achterhoek en de Veluwe elk een eigen ontwikkeling te ondergaan.
Moes: “Het voordeel van zo’n reconstructie is dat we Gelderland voor het eerst over een langere periode kunnen volgen. Bovendien is het bij geschiedschrijving altijd belangrijk om te weten over hoeveel mensen je het nu precies hebt. Het maakt voor gebeurtenissen nogal uit of je praat over 100 of 100.000 mensen. Juist in dat opzicht biedt dit rapport aanknopingspunten voor nieuw onderzoek. Wat is bijvoorbeeld de samenhang tussen economie en bevolking? En hoe zit het met die laat-Romeinse daling? Nu we de aantallen hebben, kunnen we ook daar naar gaan kijken”.
Verhaal van Gelderland
De resultaten van het onderzoek worden verwerkt in het Verhaal van Gelderland. Dit overzichtswerk over de Gelderse geschiedenis wordt in 2022 gepubliceerd.
Verhaal van Gelderland is een initiatief van Erfgoed Gelderland, hoogleraar Gelderse geschiedenis Dolly Verhoeven aan de Radboud Universiteit, Rozet en Omroep Gelderland. Doel is de geschiedenis van Gelderland te beschrijven, breed te presenteren en beleefbaar te maken. Het rapport van Rozemarijn Moes is binnenkort beschikbaar via Rozet Bibliotheek.
Foto: Romeins legioen (bron RomeinenNU, CC BY 2.0).