Tijdens werkzaamheden in de kelders van het Betty Asfalt Complex in Amsterdam hebben bouwlieden onder het souterrain een nóg dieper gelegen kelder ontdekt. Meer specifiek: een grote monumentale 18e-eeuwse waterkelder.
Hoewel hij in goede staat verkeert is het niet mogelijk de waterkelder publiekstoegankelijk te maken. Dat komt omdat hij ‘lek’ is en niet waterdicht genoeg te maken valt om onaangename geur en overlast van vliegen en muggen tegen te gaan. Wel blijft de waterkelder bereikbaar met een luchtdicht deksel.
Het Betty Asfalt Complex, theater van Paul Haenen en Dammie van Geest, is op zichzelf al een opvallende verschijning. De gang bijvoorbeeld met zijn decoratieve stucornamenten in Lodewijk XIV-stijl geldt als hoogtepunt van het werk van Ignatius van Logteren. De nu ontdekte waterkelder geeft het erfgoed extra glans.
Funderingsherstel
Stadsherstel Amsterdam, dat het rijksmonument aan de Nieuwezijds Voorburgwal 282 in 2019 overnam van de plaatselijke overheid, voert op het ogenblik funderingsherstel uit onder het pand.
In dat kader is bekeken hoe de ruimte (beter) bruikbaar gemaakt kan worden. Het blijkt mogelijk de kelderbak te verdiepen en er kantoorruimte in onder te brengen. Ook wordt in de nieuwe situatie een keuken in de kelder ingericht waardoor de theaterfoyer het eigen aanbod op de kaart kan uitbreiden.
Steentje
Ter voorbereiding van de werkzaamheden, verricht door De Betonhoeve, moest de bestaande vloer uit de kelder worden verwijderd. Die bestond uit tegels met daaronder een schelpenbed dat diende als beschermende en vochtregulerende laag.
Bij de verwijdering ervan viel het oog van een van de werknemers op een gaatje in de vloer: “Ik vroeg een collega om me een steentje aan te geven en liet het in het gat vallen. Het bleef even stil, maar een paar tellen later hoorden we een plons: water! Daarop heb ik een paal van twee en een halve meter in de opening laten zakken. Aan het eind van de paal kon ik nog steeds de bodem niet voelen”.
De bodem van wat een grote waterkelder bleek te zijn ligt op ruim -3 meter NAP: 3 meter dieper dan wat tot op dat ogenblik als het diepste punt van het pand werd beschouwd.
Vol schoon regenwater
De waterkelder onder het Betty Asfalt Complex is ongeveer 3 bij 3,60 meter groot, verdeeld in twee compartimenten met een doorgang daartussen.
Waterkelders waren indertijd bedoeld om regenwater van de daken op te vangen en voor langere tijd in grote hoeveelheden op te slaan. De bakken waren hermetisch afgesloten van de omgeving waardoor de kwaliteit van het water op peil bleef. De vloer was verzwaard zodat de lege kelders niet op het grondwater konden gaan ‘drijven’ en de kelders waren voorzien van een afgesloten luchtpijp.
Loden pijpen zorgden ervoor dat het water in de kelder kon stromen en van daaruit weer kon worden opgepompt naar de keuken. Het werd beschouwd als het schoonste water in Amsterdam (de gezondheidsrisico’s van lood waren toentertijd niet bekend), het oppervlaktewater zoals in de grachten was te vervuild.
De bij toeval onder het theater aangetroffen waterkelder is mogelijk tegelijk met de bouw van de achterzaal aangelegd in de 18e eeuw, toen het pand aanzienlijk is aangepast.
Grote monumentale waarde
Zoals altijd bij een dergelijke ontdekking is Bureau Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam betrokken voor advies. De geplande verdiepte vloer zou namelijk dwars door het gewelf van de waterkelder zijn gegaan.
Op basis van een inventarisatie en beschrijving door de lokale overheid is besloten de waterkelder in zijn geheel te behouden. Uit het onderzoek blijkt dat de kelder vanwege haar gaafheid en afmetingen grote monumentale waarde heeft. Niet alleen archeologisch maar ook cultuurhistorisch: het zijn meer dan bodemresten, het is een extra ruimte die intact is en bouwkundig onderdeel uitmaakt van het pand.
Keuken elders
Omdat de kelder los in de ruimte staat is het volgens Stadsherstel mogelijk eromheen met betonbalken te funderen. Het souterrain in het achterhuis van het Betty Asfalt Complex verliest daarmee stahoogte ten opzichte van het oorspronkelijke plan, maar dat wordt architectonisch opgelost door de keuken op een andere plek te situeren.
Meer over de geschiedenis van het pand staat op www.stadsherstel.nl
Foto: De waterkelder onder het Betty Asfalt Complex blijft bereikbaar met een luchtdicht deksel (foto Jan Reinier van der Vliet).