De Limburgse gemeente Stein heeft een rijk verleden. Als één van de eerst bewoonde streken van Nederland zijn er tal van archeologische vondsten gedaan, en barst de regio naar eigen zeggen van bijzonder erfgoed.
Tot voor kort werd dat echter amper beschermd – met het verdwijnen van waardevolle gebouwen en elementen als gevolg. Om ook dát tot het verleden te laten behoren, is ter plaatse vijf jaar geleden het Erfgoedproject Stein gelanceerd. De afronding ervan is nabij.
Wat begon met het idee voor het ‘simpelweg’ aanwijzen van gemeentelijke monumenten, mondde volgens verantwoordelijk wethouder Gina van Mulken (sport, cultuur, recreatie en toerisme) uit in een toonaangevende cultuurhistorische waardenkaart. “En dat was nodig: in 2016 telde Stein maar weinig erkend erfgoed. Best vreemd voor een gemeente met een groot historisch verleden”.
Landschapsontwikkeling
Dankzij samenwerkingen met diverse historische verenigingen is de ruimtelijke geschiedenis van Stein in kaart gebracht. Niet alleen de ontwikkeling van de kernen, maar ook het landschap maakt er deel van uit.
In Stein komen het Heuvelland, de Maasvallei en het Graetheideplateau – drie landschappen met elk een eigen karakter – op natuurlijke manier samen. In een landschapsbiografie is inzichtelijk gemaakt hoe het landschap zich heeft ontwikkeld.
Verhalen
Hoewel erfgoed theoretisch over stenen gaat, gaat het natuurlijk écht over de eeuwenoude verhalen die ze vertellen.
Wie weet hoe het landschap, de kernen en bebouwing zich hebben ontwikkeld, herkent de historische elementen die nog behouden zijn en kan ze op waarde schatten. Bij al die elementen hoort een verhaal en die verhalen wil Stein bewaren.
Onderlinge verbanden
Bij aanvang van het project is Buro4, specialist op het gebied van erfgoedzorg, ingeschakeld. Door het karwei groots aan te pakken konden alle aspecten – stenen, landschap, monumenten en meer – in samenhang met elkaar worden onderzocht.
“Het totaalplaatje en de onderlinge verbanden leverden veel nieuwe inzichten op”, weet Har van der Borgh, woordvoerder van Buro4. “Ook de hulp van inwoners was onmisbaar: tijdens één van de informatieavonden kwam bijvoorbeeld aan het licht dat er bij graafwerkzaamheden oud muurwerk was gevonden, op de plaats waarvan we al vermoedden dat er een vluchtburcht was geweest”.
Cultuurhistorische waardenkaart
Het onderzoek heeft geleid tot een cultuurhistorische waardenkaart die volgens de gemeente Stein uniek is in Nederland, en als voorbeeld dient voor andere gemeentes.
De kaart is niet alleen een naslagwerk van het te beschermen erfgoed, maar ook een startpunt voor een nieuwe manier van omgaan met historie en cultuur.
Erfgoed (h)erkennen staat voorop – de waarde van de lokale geschiedenis moet de aandacht krijgen die zij verdient. Stein doet dat door het erfgoed te beschermen en de huidige kwaliteit te verbeteren.
Bestemmingsplan
Volgens wethouder Danny Hendrix (fysieke leefomgeving) is daartoe een bestemmingsplan opgesteld.
“Daarin is al het ruimtelijk erfgoed meegenomen. Zo zijn nu ook de historische infrastructuur en het waardevolle groen beschermd. Het plan, sinds medio april ter inzage, bevat regels over hoe om te gaan met beschermd erfgoed. Mochten zienswijzen worden ingediend, dan worden die meegenomen in de definitieve vaststelling”.
Beleving
Tot slot is er ook speciale aandacht voor de beleving van de culturele schatten. Zo is er de wens monumenten toegankelijker te maken, zodat bewoners en toeristen er op de best mogelijke manier van kunnen genieten.
De cultuurhistorische waardenkaart staat op gemeentestein.nl/erfgoedbeleid
Foto: De Maasberg in Elsloo (foto Bram Lemmens).