Het koloniale verleden en de erfenis ervan is een veelvuldig terugkerend thema in het maatschappelijk debat. Ook organisaties die erfgoed beheren worden zich steeds meer bewust van koloniale sporen in hun collecties. De masterclass Ongemakkelijk Erfgoed biedt handvatten om er gemakkelijker mee om te gaan.
De landelijke beleidsvisie Collecties uit een koloniale context uit 2021 getuigt volgens de Radboud Universiteit Nijmegen en de Maastricht University van een urgente behoefte aan gedegen beleidsverandering. In de masterclasses op 6 oktober en 3 november hopen ze deelnemers de helpende hand te bieden.
Aan de orde komen vragen als: Wat houdt koloniaal erfgoed precies in? Hoe gaan we ermee om als een object niet direct, maar wel indirect een relatie heeft met het koloniale verleden? Hoe zetten we kernwaarden als diversiteit, meerstemmigheid en toegankelijkheid in voor een houdbare toekomst van erfgoedcollecties?
Rol erfgoedcollecties
Erfgoedcollecties zijn naar het inzicht van beide universiteiten al lang niet meer enkel bewaarplekken: ze hebben een grote, representerende rol. Daarbij is de vraag wie er precies gerepresenteerd wordt – en op welke manier.
Wiens verhalen worden verteld, waar komen ze vandaan en bovenal, in hoeverre zijn ze accuraat? De manier waarop objecten en foto’s met koloniale sporen worden beschreven en/of tentoongesteld speelt een grote rol in de mate van doorleving van een koloniale cultuur.
Lang hebben deze objecten bijgedragen aan negatieve beeldvorming en stereotypering, of hielden ze hiërarchische verhoudingen in stand.
Ongemakkelijk erfgoed
Samen hebben de Radboud Universiteit Nijmegen en de Maastricht University de Nederlandse erfgoedcollecties onder de loep genomen en zo ontstond de tweedaagse masterclass ‘Ongemakkelijk Erfgoed’.
In deze meestercursus worden de manieren verkend waarop erfgoedprofessionals adequaat de groeiende discussies en het veranderende beleid aangaande erfgoedcollecties uit een koloniale context kunnen hanteren.
“Er is behoefte aan terminologie die niet van hiërarchische verschillen, onderdanigheid en overheersing blijk geeft”, verklaart hoogleraar Johan Oosterman, een van de sprekers bij de masterclass. Als programmadirecteur van Radboud Erfgoed is hij verantwoordelijk voor de zorg voor het academisch erfgoed en het erfgoedbeleid. “Er is een andere houding naar de collecties vereist: het bewustzijn dat westerse dominantie niet als vanzelfsprekend genomen moet worden”.
Vergaren en toepassen van kennis
De eerste module van de tweedaagse masterclass houdt zich bezig met de jongste ontwikkelingen, roofkunst en overheids- en universitaire collecties.
Daarbij komen vragen aan bod als: wat is koloniaal erfgoed precies en wat is de actuele stand van zaken in het beleid over dit erfgoed? En ook: welke vragen, uitdagingen en kansen levert deze verdieping op voor erfgoedinstellingen?
Volgens Oosterman leert herkomstonderzoek dat collecties geen statische eenheden zijn met één betekenis, maar dat ze dynamisch zijn. “Ieder object heeft een eigen verhaal, waar je in alle gevallen – hoe bedenkelijk ook – een verstandhouding mee moet zien te ontwikkelen”.
De tweede module betrekt deze kennis en vragen op de eigen collecties, waarbij de focus ligt op het vertalen van nationale en internationale ontwikkelingen naar concreet beleid binnen de eigen instelling. De masterclass geeft deelnemers de gelegenheid na te denken over de omgang met koloniaal erfgoed – niet als confrontatie of probleemvorming, maar om door middel van discussies met elkaar inzage te krijgen in de waarde van bewustwording en veranderende visies.
Morele urgentie
Collectie-beherende instellingen kunnen volgens Oosterman op die manier zorgvuldiger omgaan met koloniale collecties. Een concreet beleid geeft zijns inziens duidelijke handvatten mee en maakt het koloniale verleden zo bespreekbaarder.
Het is inmiddels een gegeven dat cultuurobjecten veelvuldig onvrijwillig uit bezit zijn verloren – het is nu een kwestie ervoor te waken dat deze ongelijke machtsverhoudingen niet doorsijpelen in het heden en de toekomst en bij het herstellen van dit historisch onrecht.
Oosterman: “Stuiten op ongevoeligheden kan; er is dan ook geen duidelijk goed of fout, maar het gaat erom hoe je tot een bepaalde opvatting komt en in hoeverre er reden is om er anders over na te denken”.
Op 6 oktober en 3 november
De tweedaagse masterclass Ongemakkelijk Erfgoed wordt aangeboden door de Radboud Academy. De cursus vindt plaats op 6 oktober in het Afrikamuseum en op 3 november op de campus van de Radboud Universiteit.
Het programma is in het bijzonder bedoeld voor erfgoedspecialisten en historici; conservatoren en archivarissen; directeuren en andere beleidsmakers betrokken bij (koloniale)collecties van erfgoedinstellingen, universiteiten en overheden en andere professionals.