Een selectie zeldzame zestiende-eeuwse tekeningen en verzamelingen uit openbaar en privébezit zijn beschermd als Vlaams topstuk. Zestiende-eeuwse tekeningen behoren tot de vroegste werken op papier die in Vlaanderen bewaard zijn. Bovendien hebben ze belangrijke historische en cultuurhistorische waarde.
Vroegste verzamelingen
Tekeningen zijn getekende werken op papier of op perkament die los of in albums worden bewaard. Behalve in pen of krijt kunnen tekeningen ook in gouache of olieverf gemaakt zijn.
Tot het einde van de zestiende eeuw waren tekeningen zeldzaam. Het is pas vanaf de zeventiende eeuw dat het medium floreerde en de eerste, vaak voluit gesigneerde en gedateerde bladen, de basis vormden voor de vroegste tekeningenverzamelingen in Vlaanderen.
Op de lijst prijkten al zestiende-eeuwse tekeningen van enkele van de belangrijkste meesters uit Vlaamse contreien zoals de tekening met Heuvellandschap met drie pelgrims van Pieter Bruegel, maar ook een aantal tekeningen van anonieme kunstenaars zoals een prent met de vroegste voorstelling van een aardappelplant.
Vinvis
Tekeningen zijn vaak belangrijke historische bronnen. Zo geeft de tekening van een onbekende kunstenaar van een Aangespoelde vinvis te Egmont uit 1547 het moment weer waarop het zeewezen op het strand van het Nederlandse Egmond werd aangetroffen en door plaatselijke monniken werd bestudeerd.
Ondanks dat de afbeelding in een eenvoudige, naïeve stijl is vervaardigd, geeft deze vroeg bewaarde voorstelling op groot formaat van een aangespoelde vinvis een accuraat beeld van deze walvisachtige. De tekening werd dan ook gebruikt als model voor de afbeelding van een gewone vinvis in het zogenoemde Walvisboek (1584) van de Scheveningse jutter Adriaen Coenen (1514-1587). De tekening behoort tot het prentenkabinet van het Plantin-Moretus Museum.
Parureboek
Ook het Parureboek van het Brugse broederschap ‘vandenheleghen bloede’ is een belangrijk historisch en cultuurhistorisch document. Tijdens publieke optredens dragen de leden van het broederschap van het Heilig Bloed een geborduurde mantel, een zogeheten parure.
Ingekleurde tekeningen uit de periode 1449-1600 van deze ‘paruren’ zijn overgeleverd in het Parureboek van de broederschap. Elke parure werd hierbij voorzien van de naam van de proost.
Behalve historisch is het boek belangrijk voor de studie van (lokale) modeverschijnselen. Bijvoorbeeld om de evolutie van de mannelijke ‘keerel’ of ‘hupelande’ te bestuderen, een wijd bovenstuk voor zowel mannen als vrouwen, van knie- tot vloerlengte, vaak met wijde mouwen en een riem om het middel.
Naast tekeningen van historisch of cultuurhistorisch belang, werd een mooie selectie tekeningen met artistieke relevantie in de Topstukkenlijst opgenomen.
Bekijk hier het overzicht van de beschermde zestiende-eeuwse tekeningen.
Topstukkenlijst
Het Topstukkendecreet zorgt voor de bescherming van roerend cultureel erfgoed dat voor de Vlaamse Gemeenschap in Vlaanderen bewaard moet blijven. Het gaat om objecten met bijzondere archeologische, historische, cultuurhistorische, artistieke of wetenschappelijke betekenis.
Op basis van het decreet wordt een Topstukkenlijst van zeldzame en onmisbare voorwerpen en verzamelingen opgesteld. Voor die beschermde voorwerpen gelden speciale beschermingsmaatregelen en uitvoerbeperkingen. Omdat aan het behoud van dit erfgoed groot belang wordt gehecht, is het mogelijk er restauratiesubsidies voor aan te vragen.
Foto: Aangespoelde vinvis te Egmont (collectie Stad Antwerpen, Museum Plantin-Moretus).