Veel gemeenten in de provincie Utrecht hebben moeite hun wettelijke taken op het gebied van erfgoed uit te voeren. Dat blijkt uit de Monitor Erfgoedbeleid Utrechtse Gemeenten 2022 (MEBUG). Het beeld dat uit het onderzoek naar voren komt, is zorgelijk.
Aan de ene kant krijgen de gemeentes steeds meer en complexere uitvoeringstaken en bevoegdheden. Aan de andere kant is de ambtelijke capaciteit de laatste jaren niet of nauwelijks met deze nieuwe uitdagingen meegegroeid. De Omgevingswet, het Verdrag van FARO, de energietransitie, de klimaatadaptatie en de woningbouwopgave komen daar bovenop.
Te weinig ambtelijke capaciteit
In het onderzoek is gekeken naar de ontwikkelingen die de 26 Utrechtse gemeenten sinds de vorige MEBUG in 2018 hebben doorgemaakt. Zijn ze in staat hun (wettelijke) erfgoedtaken te vervullen? Hebben ze zich goed kunnen voorbereiden op de Omgevingswet en de grote ruimtelijke opgaven? En zijn ze klaar voor andere belangrijke aandachtspunten zoals groen erfgoed, het landschap en participatie?
De belangrijkste conclusie is dat de meeste gemeenten over te weinig ambtelijke capaciteit beschikken om hun wettelijk verplichte erfgoedtaken naar behoren uit te voeren, laat staan toegerust te zijn op belangrijke ruimtelijke opgaven. Ook neemt de specialistische kennis en deskundigheid onder ambtenaren en beleidsmakers af (of raakt versnipperd), terwijl de vraag naar dit soort competenties alleen maar toeneemt. Dat gaat ten koste van de kwaliteit van wettelijke uitvoeringstaken zoals toetsing, handhaving en vergunningverlening bij monumenten en archeologie.
Meer budget nodig
Ook hebben veel gemeenten geen eigen visie op hun erfgoed en zijn beleidsinstrumenten zoals een archeologische waardenkaart sterk verouderd. Het formuleren en actualiseren van erfgoedbeleid wordt in veel gemeenten noodgedwongen uitgesteld, aldus de MEBUG 2022.
Volgens Utrechts gedeputeerde Rob van Muilekom (Cultuur en Erfgoed), die de onderzoeksresultaten presenteerde in de Sint Joriskerk te Amersfoort, zijn er ook positieve ontwikkelingen te melden. Zoals de grote inzet en betrokkenheid van erfgoedambtenaren en een toename van integraal werken bij gemeenten, waardoor erfgoed vaker onder de aandacht komt bij andere beleidsvelden zoals recreatie en citymarketing.
Een belangrijke MEBUG-aanbeveling is dat gemeenten snel moeten inzetten op het vrijmaken van meer budget, capaciteit en deskundigheid voor erfgoed. Dit om minimaal aan de wettelijke taken te voldoen en werk te maken van het meer en beter betrekken van burgers via participatie – een belangrijk punt uit de Omgevingswet.
Aantal fte’s moet minimaal verdubbelen
De inschatting is dat er bij de meeste gemeenten minimaal een verdubbeling van het aantal fte’s voor erfgoed nodig is om adequaat uitvoering te kunnen geven aan het erfgoedbeleid.