Vandaag (donderdag 12 oktober) lanceert de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) de Agrarische landschappenkaart. Dat gebeurt tijdens de bijeenkomst Karakteristiek agrarisch gebied, waar deelnemers onderzoeken hoe cultuurlandschap als troef kan worden ingezet bij veranderingen in het landelijk gebied.
Door de eeuwen heen hebben we ons landschap ingepolderd, opgehoogd, afgegraven, onder water gezet, drooggemaakt, bedijkt en verkaveld. Van oudsher is landbouw de drijvende kracht achter deze inrichtingsprocessen. De Agrarische landschappenkaart laat de verschillende manieren zien hoe we ons landschap voor agrarisch gebruik in cultuur hebben gebracht. De diverse verkavelingstypen onderscheiden zich door regelmaat, vorm en schaalgrootte. De vorm komt voort uit de eigendomssituatie en de praktische omstandigheden van een plek. Dit landschap laat zich dan ook lezen als een geschiedenisboek en biedt een schat aan informatie over zaken als bevolkingstoename en -afname, veranderingen in grondbezit en waterhuishouding. Agrarisch landschap heeft niet alleen een productiefunctie; het is een cruciaal onderdeel van ons nationale erfgoed.
Verdwijnende veenpakketten
Zo is de 17e-eeuwse droogmakerij de Beemster al sinds 1999 werelderfgoed vanwege zijn bijzondere schoonheid, rationele opzet, rechte lijnen en openheid van het landschap.
De Agrarische landschappenkaart toont alle droogmakerijen in combinatie met de gemalen en molens waarmee de droogmaking tot stand is gekomen. Een ander oer-Hollands schouwspel zijn de uitgestrekte, smalle kavels van middeleeuwse veenweide-ontginningen. De veenpakketten verdwijnen in rap tempo en ingrijpen om (verdere) bodemdaling tegen te gaan, is onontkoombaar. De kaart laat zien waar en in welke vorm de karakteristieke landschappen nog wel zijn te vinden. Ook bundelt de kaart voor het eerst alle grootschalige landinrichtingsprojecten van de 20e eeuw. Ten slotte ontsluit de kaart de kadastrale kaarten van de periode 1811-1832. Die waren tot vorig jaar te vinden op de website WatWasWaar. De RCE heeft deze omvangrijke collectie overgenomen.
Digitale landschapsatlas
Deze kaart biedt inspiratie voor nieuwe inrichtingsplannen in gebieden die continu veranderen door onder meer schaalvergroting, energietransitie en ruimtelijke druk vanuit steden en industriegebieden. Ook is het een wetenschappelijke kennisbron voor historici, archeologen en historisch geografen. Genoemde voorbeelden vormen slechts een greep uit alle informatie op de Agrarische landschappenkaart. De kaart is te vinden op www.landschapinnl.nl. Op die website publiceert de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed thematische kaarten die laten zien hoe het Nederlandse cultuurlandschap zich heeft gevormd. Eerder verschenen kaarten over verstedelijking, verdedigingswerken en groen erfgoed. Al die kaarten zijn volop in ontwikkeling en worden regelmatig met nieuwe informatie uitgebreid.
Foto: Kaartbeeld ten noorden van Gouda.