Nederland staat aan de vooravond van de 34e editie van Open Monumentendag, een bijzondere uitgave. In het weekeinde van 12 en 13 september openen tal van monumenten fysiek of digitaal hun deuren. Dit jaar vanwege het coronavirus met meer alternatieve programmeringen dan ooit.
Zo zijn er fiets- en wandeltochten, audiotours, 3D-experiences, virtuele tours, films en games. Deelnemers komen digitaal op plekken die zelfs bij een ‘normale’ Open Monumentendag niet toegankelijk zijn.
Volgens de organisatie is het belangrijk goed voorbereid op pad te gaan. Op www.openmonumentendag.nl staat wat er in de eigen omgeving te doen is, reserveren vooraf is nodig. De veiligheid van bezoekers en betrokken vrijwilligers staat voorop. Wie geen fysiek programma in de nabije omgeving heeft, kan er via de website digitaal op uit. Per monument en activiteit verschillen de openingsdag en -tijd. Onder meer kan geselecteerd worden op kinderactiviteiten, soorten monumenten, digitale initiatieven en rolstoeltoegankelijke monumenten.
Een selectie per provincie:
Groningen
De stad Groningen houdt wandelroutes langs leermonumenten en een speciale anderhalve meter tour langs plekken, die samen het verhaal vertellen van ziekte en gezondheid. Andere aanraders zijn het Wall House #2, een icoon voor architectuurliefhebbers en het Universiteitsmuseum, met de tentoonstelling Archeologie van de Toekomst of de ingerichte kamer over Aletta Jacobs, de eerste vrouwelijke student en arts in Nederland, voorvechtster van vrouwenkiesrecht.
Friesland
Bij het Lycklamahûs vertelt wandeljournalist Fokko Bosker over de geschiedenis en situering van Beetsterzwaag. In de dorpen Ravenswoud, Appelscha en Appelscha-boven zijn speciaal voor dit weekeinde historische wandel- en fietsroutes samengesteld. Woudsend houdt op zaterdag het festival Monumenten, Muziek en Meer onder andere met muziek, kindertheater en vaartochten met een salonboot. Leeuwarden heeft een mooie wandelroute langs vijf grote panden die verwijzen naar het leven van stadhouder Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg. Het is dit jaar 400 jaar geleden dat de ‘Friese’ stadhouder in 1620 overleed.
Drenthe
In Coevorden kunnen kinderen een speurtocht doen langs de route van het IJzerkoekenoproer. Als afsluiting krijgen ze een prijsje en zijn ze held van de oproer. Videomaker Martijn van Hese heeft tien bijzondere monumenten in De Wolden van binnen en buiten gefilmd om ze ook tijdens corona toegankelijk te maken.
Overijssel
Op het Boerenkerkhof in Enschede wordt een augmented reality app gelanceerd met verhalen van overledenen. In dit bijzondere project verschijnen geluidsfragmenten, foto’s en animaties bij de graven en ontdek je hun bijdrage aan de ontwikkeling van de stad. Oldenzaal host een grote geschiedenis pubquiz die deels online en offline in de Hofkerk plaatsvindt. In Kampen is een aantal monumenten en hun verhalen te beleven via virtuele rondleidingen en films.
Flevoland
Bij het leermonument de Polygoonschool in Almere kunnen liefhebbers niet alleen aan de slag met lego, maar ook een speurtocht of rondleiding doen. Verder is er een pop up expo. Een exclusieve Open Monumentendag-boot vaart naar de Floriade Preview, maar men ook in Almere terecht voor audiotours en een speciale kinderkijktour. Bezoek in het landschap bij Pampushout de vervreemdende sculptuur van kunstenares Lieke Frielink, aanwezig op zaterdagmiddag.
Gelderland
Doetinchem biedt naast veel digitale monumenten de openstelling van de voormalige gevangenis de Kruisberg. Daar komen verschillende verhalen tot leven waaronder die van verzetsvrouw Iet Gerritsen. Apeldoorn heeft een scholenroute ontwikkeld langs maar liefst 31 leermonumenten, waaronder het Gymnasium, dat onder andere als kazerne voor de Duitse Wehrmacht diende. De Witte Watermolen in Arnhem laat in samenwerking met het Nederlands Watermuseum de werking en historie van de watermolens zien. Nijmegen heeft naast wandel- en fietstochten, een familiepuzzeltocht veel filmpjes, foto’s en verhalen om vanuit huis te bekijken en in Doesburg kan men op schattenjacht met Geocachen. In Zwolle hebben jongeren hebben historische scholen nagebouwd in Minecraft. Ontmoet de makers en beleef de gebouwen in 3D.
Utrecht
In Utrecht is na jaren van voorbereidingen en werkzaamheden de singel weer rond. Aan de hand van iconische monumenten langs het water wordt het verhaal van de Utrechtse singel verteld. In het dit jaar geopende Post Utrecht gevestigd in het voormalige postkantoor op de Neude, worden lezingen gegeven over de restauratie van het pand en een themalezing ‘Leren & Herwaarderen’. Bezoek ook De Ouwe Sjool, waarschijnlijk het oudste gebouw van Spakenburg. Een gebouw dat in de loop van de tijd verschillende functies heeft gehad, van kerk naar school en van fabriekspand tot toonzaal en winkel. Bij Fort Nieuwersluis, dat ten tijde van de Koude Oorlog fungeerde als commandopost voor de Bescherming Bevolking, is een visueel hoorspel en kun je met een gids op pad. Beluister in Nieuwegein via een smartphone welke roerige geschiedenis kasteel Rijnhuizen kent en wat er allemaal in Fort Jutphaas gebeurd is.
Noord-Holland
Amsterdam heeft onder het thema ‘Goed Geschoold’, maar liefst 9 routes uitgestippeld, zoals ‘Teekenambacht’, ‘Joods Cultureel Erfgoed’ en ‘Kennisinstituten’. Een deel van de monumenten op de routes is opengesteld. Op de oude begraafplaats in Naarden zijn rondleidingen en de expositie ‘Leermonument’. Vergeet ook niet het mooie Trompenburgh, waar onlangs 17e eeuwse schilderingen onder de verflagen zijn ontdekt. Schilderijen die praten zijn te zien bij de 3D Polder Experience in Heerhugowaard en woordkunstenaar Luan Buleshkaj verrast in de Bibliotheek van Hilversum. Ga wandelen met Frits Schuster en leer over het bezoek van Monet aan Zaandam in 1871 en het kleuronderzoek naar het blauwe ‘Monethuis’ aan de Hogendijk. Stap gratis in een tijdmachine en bezoek het Teylers Museum, het oudste museum van Nederland of neem een kijkje in het mooie stadhuis van Haarlem.
Zuid-Holland
Rotterdam biedt naast veel openstellingen fiets en wandelroutes, zoals een rondje scholen-zuid of langs verschillende tuindorpwijken. De historische havenloods FENIX uit 1923 wordt helemaal gerestaureerd en is tijdens Open Monumentendag nog één keer te bezoeken. Kijk rond in het Delfshaven van de 17e eeuw via de app TimeTransit of ga mee met een theatrale wandeling van Studio de Bakker op het RDM terrein. Bezoek gratis het onderwijsmuseum in Dordrecht of ontdek het gerenoveerde pompstation in Schiedam met de indrukkende mintgroene machines die ooit de waterdruk regelden. In Delft en Leiden zijn dit jaar geen openstellingen, maar Delft heeft wel een audiotour met verhalen over monumenten en hun bewoners en in Leiden een digitale wandelroute langs verdwenen en herbestemde schoolgebouwen. In Brielle staan veel theateractiveiten op het programma, waaronder de voorstelling Tall Tales, waarbij dans en jongleren worden gemixt tot een verrassende en wervelende choreografie.
Zeeland
In het Fizi theater in Zierikzee is de docu ‘Tijdgravers’ te bekijken over het werk van de conservatoren van het Koninklijk Zeeuws Genootschap. Bezoek ook het Museumhaven Zeeland voor een rondleiding en rondvaart door de havens en de expositie ‘Schouwen-Duiveland bevrijd’.
Noord-Brabant
Breda lanceert een City Game waarbij spelers op stap gaan en worden uitgedaagd een mysterie op te lossen. De monumenten en geschiedenis van de stad spelen daarin de hoofdrol. Beklim in Maashees de Luchtwachttoren, een zeldzaam militair erfgoed uit de Koude Oorlog. Er zijn ook drie luchtmachtofficieren aanwezig met historische radarapparatuur en instructies over vliegtuigherkenning. Sta virtueel op het dak van het Stadhuis in ’s-Hertogenbosch en ontdek de kelder van de Koninklijke Kentalis in Sint-Michielsgestel door middel van 360 graden opnames en bijzondere video’s met mooie verhalen. Kasteel Dussen doet fysiek mee op zondag. Men kan met gids of op eigen gelegenheid door het kasteel wandelen en een deel van de zolder en één van de torenkamers bezichtigen. Het gebied Mariënhage/Domusdela in Eindhoven is een verscholen pareltje. Deze groene oase aan de Dommel behoort tot de oudste plekken met een rijke historie en gaat terug tot de 12e eeuw.
Limburg
Op het dak van de St. Jan in Maastricht laten monumentenwachters zien hoe een inspectie in zijn werk gaat, het publiek kijkt mee vanaf het Henric van Veldekeplein. De gezusters Bibbers nemen kinderen mee in de geschiedenis van ziekte en gezondheid in Maastricht. Ze gaan aan de slag met een creatieve opdracht waarbij de kinderen zélf hun ideale zorgmonument van de toekomst gaan ontwerpen en schilderen. Ook leuk voor kinderen is de workshop ‘Bouw je eigen mini boomhut’ in Weert. In Roermond ontdek je in de Archeoroute de verhalen achter archeologisch vondsten, met een gids of via de app.
Sponsor
Open Monumentendag, vorig jaar bezocht door 1,2 miljoen belangstellenden, wordt georganiseerd door de Stichting Nederland Monumentenland. De cultuurmanifestatie heeft de BankGiro Loterij als hoofdsponsor en wordt mede mogelijk gemaakt door het Fonds voor Cultuurparticipatie.
Foto: In het landschap bij Pampushout (Flevoland) is de vervreemdende sculptuur van kunstenares Lieke Frielink te zien.