Het Nationaal Rijtuigmuseum in Leek heeft een bijzonder moment achter de rug. Na 65 jaar kreeg het eerste rijtuig in de collectie, een Belgische landauer, zijn oorspronkelijke lampen terug. Door de gekroonde lampen is ‘W001’ volgens het museum interessanter geworden. Met dank aan de familie Heikens.
Eind vorig jaar ontving het rijtuigmuseum (Groningen) een mailtje van de zoon van Koos Heikens, een van de oprichters. Bij het bericht zaten foto’s van twee lantaarns die zoon Geert van zijn vader had gekregen; hij vroeg of het museum interesse had.
“In het glaswerk zijn kroontjes geslepen en bovenop staat een koperen kroon. Ik heb ze nu en dan nog in gebruik. Er zitten kaarsen in. Ik dacht dat mijn vader gezegd had, dat ze van het Hongaarse koningshuis kwamen, maar ik zou dat echt niet weten”.
Een en ander leidde er toe dat de familie Heikens afgelopen vrijdag met een rondleiding en een rondrit per rijtuig op de Borg Nienoord werd onthaald, om herinneringen aan medeoprichter Koos Heikens op te halen en een officieel tintje te geven aan de overhandiging.
Ontdekkingen
Voordien hadden de rijtuigkenners van het museum, Mario Broekhuis en Jan Zijlstra, al ontdekkingen gedaan. De eerste herkende dat het Belgische lampen zijn, de tweede wist ze te plaatsen op het rijtuig met ‘inventarisnummer W001’, een tamelijk anonieme landauer van het fabricaat Jones Freres Bruxelles.
Historie
De stalhouderij van de Gebroeders Jonkman in Harlingen is in 1956 opgeheven. In de veiling van de kleine stalhouderij bracht het topstuk, een ‘staatsielandauer met staatsielantaarns afkomstig van Z.M. Willem III’, slechts honderd gulden op.
De Harlinger Courant van 11 september dat jaar schetste de sfeer: “Voor de veiling bestond grote belangstelling. Vanuit alle delen van het land waren gegadigden gekomen, maar ze reden elkaar niet veel in het vaarwater, zodat de prijzen voor de meeste voorwerpen niet hoog opliepen. Vooraf was het een gezellige drukte, waarvan enige studenten zich overigens niets aantrokken. Die lagen te slapen in de landauer van koning Willem III totdat deze aan de beurt was. Toen kochten ze hem voor de ‘Compagnie tot instandhouding van oud en historisch gerei’, die filialen heeft in Doorn en Winschoten”.
Koos Heikens
Het was echter geen student, maar de 36-jarige Koos Heikens (1920-2012) uit Winschoten die het rijtuig verwierf, evenals de los verkochte lampen die met 340 gulden juist het hoogste bedrag in de veiling opbrachten.
Heikens schonk het rijtuig in 1957 vervolgens aan het nieuw opgerichte Nationaal Rijtuigmuseum in Leek, maar hield de lampen in eigen verzameling. 65 jaar later glijden de lantaarns weer in hun oorspronkelijke houders aan weerszijden van het rijtuig. Ze vormen letterlijk de bekroning.
Over de geschiedenis van de landauer valt naar het zich laat aanzien nog het nodige te onderzoeken, want de Harlinger Courant van 1956 meldde: “Omtrent de statiekoets van Willem III vernamen wij nog nader, dat deze, ruim vijftig jaar geleden, door de heer W. Nauta bij een wagenmaker in Haarlem is aangekocht. Het rijtuig is nimmer bij de koning in gebruik geweest omdat het niet aan de voorwaarden van zijn bestelling voldeed. Het had een koets moeten zijn met glazen opstand. In 1935, bij het overlijden van de heer Nauta, werd het rijtuig door de fa. Jonkman aangekocht”.
Waarde
Of dit verhaal waarde heeft, is de vraag. Herman Vos, de vroegere conservator van het Nationaal Rijtuigmuseum, vroeg zich bij de landauer al af: welke koninklijke stallen, die in Den Haag of Brussel? Zijn twijfel bleek terecht.
Weliswaar zijn de lampen gemakkelijk aan te zien voor Nederlandse, maar de Nederlandse leeuw in het rijkswapen houdt een zwaard en zeven pijlen vast, de Belgische niet. In oorlogstijd zijn meerdere rijtuigen uit de Belgische koninklijke stallen in het geheim verhandeld. De kans bestaat dat Piet en Karst Jonkman uit Harlingen zo aan hun landauer zijn gekomen. Een statierijtuig is het niet.
Foto: De familie Heikens aan tafel in de statige Borg Nienoord.