Ruim tien jaar geleden verklaarde het ministerie van Defensie de Commandopost Clingendael aan de rand van Wassenaar overtollig. Het Rijksvastgoedbedrijf moet dan volgens de huidige regelgeving de bunker, ooit bedoeld als schuilplaats voor nazileider Arthur Seyss-Inquart, verkopen. Maar hoe en aan wie?
Seyss-Inquart woonde tijdens de Duitse bezetting op het landgoed Clingendael. Om zich tegen luchtaanvallen te beschermen gaf hij in 1942 opdracht om op 400 meter van zijn huis een schuilplaats te bouwen. Hiervoor had hij een eigen organisatie die één van de meest opzienbarende bunkers uit die tijd optrok. Tijdens de Koude Oorlog diende het onderkomen vervolgens als commandopost voor het Nederlandse leger.
Belangrijk erfgoed
Niet alleen bouwhistorisch is de bunker, die moest lijken op een garage, belangrijk erfgoed. Ook qua gebruiksgeschiedenis gaat het om een bijzonder bouwwerk; het had zijn functie tijdens WOII én tijdens de Koude Oorlog. Sinds 2015 is de commandopost rijksmonument.
Er zijn uitvoerige cultuurhistorische onderzoeken uitgevoerd die de monumentale waarden van het complex inzichtelijk maken. Nadat Defensie de bunker als overtollig bestempelde, kwam hij onder verantwoording van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB).
Als het rijk geen interesse heeft, is het RVB verplicht het object te verkopen. “Volgens de Regeling beheer onroerende zaken Rijk 2017 moet dat via een openbare verkoopprocedure. Reden waarom we de bunker niet onderhands kunnen aanbieden aan bijvoorbeeld de Nationale Monumentenorganisatie”, verklaart projectmanager Ard Buis, die het verkoopproces begeleidt.
Voorwaarden
Bij de verkoop is het volgens het RVB van belang dat een nieuwe eigenaar respectvol met de cultuurhistorische waarden omgaat en dat nieuwe functies zich verhouden tot de geschiedenis van het complex. Voor de verkoop van monumenten heeft het Atelier Rijksbouwmeester samen met het RVB een werkwijze op papier gezet: Leidraad Afstoot Monumenten.
Daarnaast is in samenwerking met de gemeente Wassenaar, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en het Atelier Rijksbouwmeester een Nota van Uitgangspunten (NvU) opgesteld. Dat document, waarin de conclusies van de historische onderzoeken zijn opgenomen, bevat de uitgangspunten en randvoorwaarden waar de plannen tot herontwikkeling aan moeten voldoen.
Ook voor een herinneringscentrum of museum moet het huidige bestemmingsplan op gemeentelijk niveau worden aangepast. Buis: “Vaststelling van de NvU door de gemeenteraad is dus een belangrijke stap in de toekomst van de bunker. In de nota zijn functies zoals grootschalige horeca, evenemententerrein en een kantoorfunctie groter dan 1.000 vierkante meter uitgesloten”.
De verkoop verloopt via een openbare verkoopprocedure met voorselectie. Belangstellenden moeten hun visie geven op de herontwikkeling van het complex, die aansluit bij de vastgestelde kaders en randvoorwaarden uit de NvU. Verder moeten ze kunnen aantonen dat ze ervaring hebben met projecten van soortgelijke complexiteit, aard en omvang.
Participatie
Het volgen van een participatieproces was onderdeel van de totstandkoming van de Nota van Uitgangspunten. Omwonenden, vertegenwoordigers van wijkverenigingen en van erfgoed- en belangenorganisaties konden hun zorgen en wensen delen.
Buis: “Resultaten uit die gesprekken hebben onder meer tot aanpassingen in de NvU geleid. Naast de reguliere participatie heeft de gemeente Wassenaar de Inspraakverordening van toepassing verklaard. Belanghebbenden konden zo ook via een zienswijze hun ideeën, suggesties en zorgen kenbaar maken”.
Ondertussen zorgt het RVB voor instandhouding van het gebouw en het omliggende groen. Daarnaast zijn de twee aangebouwde garages in leegstandsbeheer gegeven. Buis: ‘We wilden graag dat het tijdelijk gebruik een link heeft met de historie en een functie heeft voor de buurt. Met de Stichting Atlantikwall Museum Den Haag en City Bootcamp is dat gelukt. Fijn om te zien dat mensen van alle leeftijden en met verschillende interesses er graag gebruik van maken. Dat inspireert misschien ook een toekomstige eigenaar”.
De gemeenteraad van Wassenaar stemt op 30 januari over de Nota van Uitgangspunten.
Foto: De bunker van Seyss-Inquart lijkt op een boerderij (foto Allard van der Hoek).