Veel Nederlanders hebben het afgelopen jaar hun eigen land ontdekt. Gedwongen door de uitbraak van COVID-19 werden de inwoners beperkt in hun bewegingsruimte.
Maar het ommetje in de eigen buurt, het rondje door het stadspark, de wandeling door het verlaten stadscentrum of het weekenduitje op een prachtig landgoed in de regio, hebben menigeen mede door deze moeilijke tijd heen geholpen. Want niemand ging wandelen op saaie kantoorparken naast een snelweg of op een verlaten industrieterrein langs het spoor.
Dat Nederland nog steeds rijk is aan erfgoed is te danken aan zorgvuldige eigenaren en aan de solide basis die maatschappelijke organisaties, overheden en tienduizenden professionals en vrijwilligers in de voorbije decennia gezamenlijk hebben opgebouwd.
Draagvlak groot
Het publiek-private draagvlak voor monumenten is groot. Die basisstructuur moet behouden blijven en vraagt om continuïteit en lange termijn-denken. Dat kan volgens betrokken instanties het beste door de huidige regelingen voor instandhouding en restauratie voort te zetten en waar urgentie bestaat, die te verbeteren en uit te breiden.
De coronaperiode is aan de erfgoedsector niet ongemerkt voorbijgegaan. Vooral monumentenorganisaties die afhankelijk zijn van publieksinkomsten en opbrengsten uit verhuur hebben het zwaar. De Opengestelde Monumentenlening (OML) lenigt veel nood. Maar de overgang naar de periode ná corona vergt evenzeer aandacht en geld.
De Federatie Instandhouding Monumenten (FIM) en de erfgoedsector zetten zich, samen met de overheid en het Nationaal Restauratiefonds, in voor het versterken van de weerbaarheid en het weerstandsvermogen van de monumentensector.
Op de schop
Daarbovenop komt er veel op Nederland af. Grote transitieopgaven op het gebied van klimaatadaptatie, energietransitie, verduurzaming en woningbouw gaan flinke impact hebben op het uiterlijk van het land.
De FIM wil ervoor zorgen dat we, ondanks alle veranderingen die komen, blijven leven in een herkenbaar land dat onze geschiedenis en identiteit verbindt aan de toekomst. De federatie doet daartoe in een manifest navolgende handreikingen.
Tien concrete aanbevelingen
- Een solide fundament (structureel) •
Middelen te besteden aan ‘stenen’
- Handhaaf de bestaande basisinfrastructuur voor planmatig onderhoud via de Subsidieregeling Instandhouding Monumenten (SIM) en de Instandhoudingssubsidie woonhuis-rijksmonumenten(woonhuisregeling).
Maar verhoog het budget van de SIM structureel met 10 miljoen euro per jaar. Voorzie hiermee in de groeiende instandhoudingsbehoefte die ontstaat door a) toenemende schade door weersextremen en bodemdaling en b) een grotere instroom, vooral vanuit het groene erfgoed.
- Handhaaf het huidige stelsel van provinciale restauratiesubsidies en leningen voor particuliere monumenteneigenaren via het Nationaal Restauratiefonds, o.a. voor de herbestemming en verduurzaming van monumenten.
Middelen te besteden aan ‘mensen’
- Zorg voor een langjarig stabiel financieel klimaat voor kleine, specialistische restauratie- vakopleidingen en richtlijnen voor restauratiekwaliteit. Investeer hierin 2 miljoen euro per jaar.
- Investeren in kansen 2021-2025 (incidenteel) •
Middelen te besteden aan ‘stenen’
- Haal de ‘kanjermonumenten’ uit de SIM en tref een voorziening waarmee meer financiering op maat mogelijk is. Investeer hiermee tegelijk in de verduurzaming en toegankelijkheid (sociale meerwaarde) van deze identiteitsdragers van de leefomgeving, als onderdeel van grotere gebiedsontwikkelingen. Investeer hierin 15 miljoen euro per jaar.
- Werk de restauratie-achterstanden van groene monumenten weg zodat ze kunnen worden ondergebracht in de reguliere SIM. Dat vergt een investering van 15 miljoen euro per jaar.
Middelen te besteden aan de ‘grote ruimtelijke opgaven’
- Verleng en versterk het programma Erfgoed Deal waarin OCW, BZK, IenW en LNV, IPO, VNG en FIM samenwerken aan nieuwe vormen van erfgoed-inclusieve gebiedsontwikkeling. Hiermee krijgt erfgoed de kans actief bij te dragen aan de grote transitieopgaven, zoals klimaatadaptatie, energietransitie en de woningbouwopgave. Investeer hierin 12 miljoen euro per jaar.
- Verleng en verruim de bestaande regelingen ten behoeve van behoud en herbestemming van leegkomende kerken, boerderijen, buitenplaatsen en grote industriële gebouwen. Dat voorkomt de negatieve gevolgen van leegstand voor de omgeving. Investeer hierin op jaarbasis 5 miljoen euro.
- Ondersteun visievorming en ontwikkel nieuw instrumentarium waarmee energiebesparing en verduurzaming van monumenten vanuit bestaande (restauratie)regelingen gestimuleerd en beloond kunnen worden. Besteed hieraan 5 miljoen euro per jaar.
Middelen te besteden aan ‘mensen’
- Bevorder de sociale waarden van erfgoed en investeer in een innovatieve praktijk van participatie van burgers bij erfgoed. Implementeer het verdrag van Faro en stel een uitvoeringsagenda op, bijvoorbeeld zoals het Programma Erfgoed Deal.
Breid in aanvulling hierop de ondersteuning via de provinciale erfgoedhuizen uit aan de vele tienduizenden erfgoedvrijwilligers in het land. Besteed in totaal aan dit onderwerp 5 miljoen euro op jaarbasis.
- Professionaliseer de sector mobiel erfgoed, stimuleer verduurzaming en zorg voor meer overheidsregie. Besteed hier 1 miljoen euro per jaar aan.
In totaal gaat het om een extra investering van 70 miljoen euro per jaar, waarvan 12 miljoen euro wordt ingezet voor een structurele verhoging ten behoeve van een solide basis voor de instandhouding van erfgoed en monumenten.
Het FIM Manifest download je hier
De Federatie Instandhouding Monumenten is de collectieve belangenbehartiger van particuliere monumentenorganisaties in Nederland. Zij komt op voor de landelijke belangen van gebouwde, archeologische, groene en mobiele monumenten.