Bomen, bloemen, vogels: in de achttiende eeuw was het mode kamers te decoreren met op behang geschilderde landschappen. Het Westfries Museum in Hoorn geeft van 6 maart tot en met 12 september met de tentoonstelling Ambacht aan de wand, de betovering van beschilderd behang verbeelding de ruimte.
Naast monumentale handbeschilderde behangsels uit de achttiende en negentiende eeuw toont het museum hedendaags werk van Snijder&CO die het ambacht van het behangschilderen nieuw leven inblazen. Ook het verhaal van de Vaderlandsche Maatschappij wordt uit de doeken gedaan. Deze Hoornse onderneming ging vanaf 1777 met de productie van handbeschilderd behang de economische crisis te lijf. www.wfm.nl/ambacht
Historie
De kunst van het behangselschilderen deed waarschijnlijk omstreeks 1585 zijn intrede in de Nederlanden, maar handbeschilderd behang werd pas echt populair in de achttiende eeuw.
In eerste instantie konden alleen rijke stadsbestuurders en regenten zich beschilderd behang veroorloven, in de tweede helft van de achttiende eeuw verscheen het ook in stads- en buitenhuizen van de gegoede burgerij.
Kleine particuliere ateliers maakten plaats voor behangselfabrieken met een lagere productieprijs als gevolg. Beschilderd behang sierde vaak de meest representatieve kamer(s) van een stadshuis of buitenplaats, zoals de salon of tuinkamer, maar ook regentenkamers van hofjes of weeshuizen.
Grote ateliers
Ook Hoorn kende een behangselfabriek, als onderdeel van de onderneming de Vaderlandsche Maatschappij van Reederij en Koophandel ter Liefde van ‘t Algemeen, opgericht door de doopsgezinde predikant en koopman Cornelis Ris in 1777.
Het bedrijf stelde zich ten doel werk, inkomen en scholing te verschaffen aan het in armoede geraakte deel van de bevolking van de stad. De behangselfabriek was eigenlijk een groot atelier waar op bestelling werd geproduceerd. Kamerbehang was sterk aan mode onderhevig, net als nu.
Begin achttiende eeuw waren de voorstellingen vooral geïnspireerd op Italiaans arcadische landschappen. Vanaf 1750 ontstond bij de elite en gegoede burgerij meer belangstelling voor het buitenleven. Men koos toen voor Zwitserse en Duitse rivier- en berglandschappen of romantische landschapsafbeeldingen, geïnspireerd op de eigen Hollandse omgeving: kronkelende weggetjes en herders met hun kudde of scheeps- en havengezichten.
Op maat
Beschilderd behang werd vervaardigd naar de wens van de opdrachtgever en het thema verwees vaak naar de eigen maatschappelijke status of ambitie. Later werd steeds vaker gebruik gemaakt van bestaande ontwerpen, hoewel de opdrachtgever specifieke wensen naar smaak kon toevoegen.
De behangsels werden ook op maat gemaakt voor de bestemde ruimte. Soms werd er zelfs naar de optische illusie van een panorama gestreefd, door alle wanden van de ruimte van behangsel te voorzien. Dat heette een kamertje-rond. Na verloop van tijd ging men steeds vaker over op met houten blokken bedrukte behangsels, de voorloper van het ons nu bekende behang. Die behangsels waren immers aanmerkelijk goedkoper dan het handbeschilderde behang.
In monumentale panden
In 1827 viel na vijftig jaar het doek voor de behangselfabriek van de Vaderlandsche Maatschappij. Beschilderd behangsel was uit de mode geraakt.
Helaas is vandaag de dag nog slechts een handjevol van deze behangsels in de monumentale panden zelf te bewonderen. In het Westfries Museum in Hoorn zijn 120 ontwerpen van de Vaderlandsche Maatschappij bewaard gebleven met diverse monumentale stukken beschilderd behang van de Hoornse behangselfabriek.
Verstilde schoonheid
In de tentoonstelling Ambacht aan de wand, de betovering van beschilderd behang spiegelt het Westfries Museum het heden aan het verleden: naast de monumentale behangsels is werk van het hedendaagse kunstenaarsduo Snijder&CO te zien.
Jaap Snijder en Marcelo Gimenes uit Rotterdam bliezen het ambacht nieuw leven in. Na het ontwerpen van digitale behangcollecties ontwikkelden zij zich tot experts in het handmatig beschilderen van behang. Hun werk is zichtbaar gebaseerd op historische ontwerpen, toch zijn de ontwerpen nieuw en op maat gemaakt voor de opdrachtgever en de ruimte waarin ze zich bevinden, als in de zeventiende en achttiende eeuw.
Snijder en Gimenes schilderen panorama’s en landschappen met vogels, bloemen en planten, maar met een hedendaags detail of uitzicht aan de horizon. Hun werk draagt daardoor toch vooral hun eigen handtekening en straalt verstilde schoonheid uit.
Masterclass
In de tentoonstelling is die gedetailleerde schoonheid en verstilling zichtbaar en voelbaar. Ook is er aandacht voor het productieproces en de geschiedenis van de Vaderlandsche Maatschappij.
Bij de tentoonstelling zijn er twee digitale lezingen (een over de Vaderlandsche Maatschappij en een over Snijder&CO), daarnaast is er een unieke online masterclass behangschilderen inbegrepen bij de entreeprijs en kan men deelnemen aan een ontwerpwedstrijd. Snijder: “We willen graag laten zien dat je met geduld en aandacht alles kunt maken wat je wilt. Wij hopen dat deze kleurrijke expositie inspireert tot zelf creëren, wat het dan ook is”.
Boek
Over de Vaderlandsche Maatschappij verschijnt de publicatie De Vaderlandsche Maatschappij. Filantropie in Hoorn, geschreven door: Laura Jonkhoff en Willeke Jeeninga. Het boek is vanaf 16 april 2021 verkrijgbaar in de winkel van het Westfries Museum en kost 20 euro.
Voor reservering en/of verzending van het boek (plus verzendkosten), mail met Secretariaat Westfries Museum op info@wfm.nl.
Nadere informatie en reserveren van tickets op www.wfm.nl/ambacht
Voor meer over Snijder&CO zie www.snijder-co.nl
Foto: Snijder en Gimenes schilderen panorama’s en landschappen met vogels, bloemen en planten met een hedendaags detail of uitzicht aan de horizon. Hun werk straalt verstilde schoonheid uit.