Ferdinand Bol (1616 – 1680) en Gerard de Lairesse (1640 – 1711) behoren tot de belangrijkste schilders uit de 17e Eeuw. In de Bolzaal van het Vredespaleis in Den Haag zijn van deze kunstenaars unieke schilderijensembles te vinden.
Kunsthistorica Margriet van Eikema Hommes heeft naar de ensembles uitgebreid onderzoek gedaan. De verrassende resultaten van haar studie en de prachtige zaal zijn nu voor iedereen toegankelijk gemaakt in de vorm van een korte documentaire.
Het Vredespaleis huisvest het Internationaal Gerechtshof van de Verenigde Naties, het Permanent Hof van Arbitrage en de Haagse Academie voor Internationaal Recht. Het paleis werd naar aanleiding van de eerste Haagse Vredesconferentie (1899) gebouwd en opende zijn deuren in 1913.
Cadeaus
Als blijk van ondersteuning gaven veel landen tijdens het bouwproces cadeaus in de vorm van kunstwerken of bouwmaterialen. Vandaag de dag zijn er in dit internationale icoon voor ‘Vrede en Recht’ meer dan veertig geschenken te vinden die specifiek voor het Vredespaleis werden vervaardigd.
Een uitzondering binnen de kunstcollectie vormen de schilderingen van Ferdinand Bol en Gerard de Lairesse, aangezien die al eeuwen vóór de bouw van het Vredespaleis zijn vervaardigd.
Zowel de schilderingen van Bol als die van De Lairesse beslaan vele vierkante meters en onderscheiden zich daarin van de meeste 17e-eeuwse schilderijen. De doeken waren dan ook niet bedoeld om ‘los’ aan de muur te hangen; die van Bol waren oorspronkelijk opgenomen in een wandbetimmering terwijl die van De Lairesse een plafond sierden.
Zulke enorme schilderingen werden aanvankelijk voor paleizen en stadhuizen vervaardigd, maar in de loop van de 17e eeuw lieten steeds meer burgers deze decoraties maken voor hun eigen huizen. De ensembles van Bol en De Lairesse zijn hiervan vroege voorbeelden.
Nog steeds actueel
Hoewel de kunstwerken in de Bolzaal eeuwen geleden zijn geschilderd, zijn hun onderwerpen nog steeds actueel.
“Op het eerste gezicht zie je Bijbelse, mythologische en allegorische taferelen, maar deze voorstellingen hebben betrekking op oorlogen en het lot van vluchtelingen op zoek naar een nieuw bestaan”, verklaart Van Eikema Hommes.
Materiaalonderzoek met onder meer röntgenstraling en infraroodlicht en een iconografische analyse tonen aan dat de doeken een getuigenis van de toenmalige tijd zijn. Op het drieluik Allegorie op de Eendracht, Handelsvrijheid en Bescherming tegen Gevaar van Gerard de Lairesse uit het jaar 1672 bijvoorbeeld houdt Concord een bundel vast met vier pijlen. Uit het onderzoek blijk dat er oorspronkelijk zeven pijlen waren als symbool voor de zeven verenigde provincies van de Nederlandse Republiek. Maar nadat in het ‘rampjaar’ 1672 drie provincies moesten worden afgestaan, reduceerde De Lairesse het aantal pijlen.
De Lairesses schildering sierde ooit het plafond van de ontvangstzaal van de grachtenwoning van de even beroemde als beruchte Amsterdamse oud-burgemeester Andries de Graeff. In 1903 kwamen de schilderijen op een veiling terecht en werden ze aangekocht voor het nieuw te bouwen Vredespaleis.
Wandvullende doeken Bol
Ferdinand Bols wandvullende doeken zijn besteld door de schatrijke Utrechtse weduwe Jacoba Lampsins. Zij liet ze in de vroege jaren 1660 vervaardigen voor haar ontvangstkamer en koos daartoe onderwerpen die betrekking hadden op haar achtergrond en denkbeelden.
Zo verwijzen de schilderingen met Het vinden van Mozes en Aeneas ontvangt van Venus zijn wapenrusting naar haar voorouders die vanwege oorlogsgeweld gevlucht waren uit de Zuidelijke Nederlanden. De doeken met De aanvoerder van de Heer verschijnt aan Jozua en Koning Cyrus geeft de geroofde tempelschatten terug hebben betrekking op een toenmalig politiek conflict in Utrecht.
Ruim twee eeuwen later werden de schilderingen geschonken aan het Rijksmuseum. Het museum gaf ze begin 20e eeuw in langdurig bruikleen aan het Vredespaleis.
Documentaire Carnegie Stichting
De Carnegie Stichting, eigenaar en beheerder van het Vredespaleis, heeft nu een documentaire uitgebracht waarin kunsthistorica Margriet van Eikema Hommes en conservator Jacobine Wieringa details over de kunstwerken in de Bolzaal toelichten.
Hiermee wordt geïnteresseerden een blik gegund in deze prachtige zaal, die over het algemeen niet voor publiek toegankelijk is. Bovendien maakt de documentaire de indrukwekkende resultaten van het onderzoek naar de 17e-eeuwse schilderijen voor iedereen laagdrempelig toegankelijk. De korte film kan op de website van het Vredespaleis worden bekeken: vredespaleis.nl/bolzaal
Foto: Bolzaal in het Vredespaleis (bron: Carnegie Stichting).