Kasteelhoeve bij Kasteel Forreist in Brugge, de woning Leclercq-Vandamme in Leuven en de kapel Robiano te Tervuren zijn de drie laureaten van de Onroerenderfgoedprijs 2023 Vlaanderen. Minister Matthias Diependaele (Onroerend Erfgoed) kiest de winnaar op basis van het advies van een professionele jury.
Tot en met 10 september kan je stemmen voor jouw favoriete laureaat voor de publieksprijs.
Op vrijdag 6 oktober wordt bekendgemaakt wie de prestigieuze award wegkaapt en wie de publieksprijs verdient. Op zondag 10 september nemen de drie laureaten deel aan Open Monumentendag.
Met de Onroerenderfgoedprijs wil de Vlaamse overheid bijzondere erfgoedprojecten in de kijker plaatsen. Dit jaar ligt de nadruk op erfgoed dat niet publiek toegankelijk is. Een externe jury koos uit 21 inzendingen de laureaten voor de Onroerenderfgoedprijs 2023.
Kasteelhoeve bij Kasteel Forreist
In 2014 kochten Pieter en Marit de kasteelhoeve. Op dat moment was de site bijna volledig overwoekerd en verschillende volumes waren herleid tot ruïnes.
Doel van het koppel was de site, bestaande uit verschillende losse bestanddelen, opnieuw laten stralen. Dit als cohousingproject, met maximale aandacht voor de erfgoedwaarden, integratie van nieuwe technieken voor een duurzame en ecologische toekomst van de site en aandacht voor de sociale inbedding.
Ze pakten het project aan in verschillende fases. De oranjerie, boerenwoning en de schuur transformeerden ze tot woonunits waarbij het erfgoed (o.a. muurschilderingen, houtwerk en dakgebinten) centraal staat. Het bakkershuisje op de site werd in ere hersteld en ook het stalletje kreeg zijn oorspronkelijke functie terug. De volledige ommuring van de tuin met de twee Egyptische pylonen werd gerestaureerd, net als de waterput en de serre.
Landschappelijke elementen
Naast de bouwkundige heropleving van de site, gingen de opdrachtgevers aan de slag met de landschappelijke elementen op de site. Zo brachten ze de teelt van leifruit langs de muren van de tuin terug. Toen archeologisch onderzoek een niveauverschil in de oorspronkelijke tuin aan het licht bracht, besloot het koppel de tuin opnieuw naar dit gegeven aan te leggen.
Deze aanpak is volgens de jury typerend voor de manier waarop de eigenaren het project aanpakten: met een ambitieus masterplan voorop, maar open voor de ontdekkingen die onderweg opdoken en deze steeds dankbaar integrerend in het indrukwekkende geheel.
Het delen van de site is een rode draad in het project. Naast de herbestemming als cohousing, vinden er pop-up evenementen, activiteiten met de lokale school in de moestuin en een biologische plukweide plaats.
Woning Leclercq-Vandamme
Toen Gerrit en Eveline in 2017 op zoek waren naar goed gezinshuis, hadden ze een ‘coup-de-foudre’ bij de woning Leclercq-Vandamme in Leuven.
Dat de woning een ontwerp is van de architect Willy Van Der Meeren, één van de laatste vertegenwoordigers van de modernisten in Vlaanderen, wisten ze op dat moment niet. Ze lazen op de immobiliënwebsite enkel ‘beschermd erfgoed’.
Hoewel dit statuut hen oorspronkelijk afschrikte, net als de bijzonder slechte staat van het huis (betonrot, lekkend dak, kapot schrijnwerk en koterij), keek het koppel hierdoor. Ze besloten de woning uit 1962 te kopen en in oorspronkelijke glorie te herstellen.
In een eerste aanleg maakte het koppel de woning weer bewoonbaar. Hierbij lag de focus voornamelijk op de technische aspecten. In een tweede fase zorgden de eigenaars ervoor dat ook de erfgoedwaarden weer volledig tot hun recht kwamen. De koterijen werden afgebroken.
Transparantie terug
Het huis, een ‘klooster-op-pilotis’ met centrale patio waarrond de verschillende functies zijn gegroepeerd, kreeg zijn transparantie terug. Daardoor gaan de ruimtes in interactie met elkaar. In een voortdurende zoektocht naar compromis en balans tussen oude technieken en hedendaags wooncomfort, kreeg ook het interieur haar kenmerkende eenvoud terug.
In een traject vol ontdekking en verwondering voor de modernistische architectuur, werden de eigenaren bijgestaan door de oorspronkelijke bouwheer, René Leclercq, en Mil De Kooning, emeritus hoogleraar architectuur aan de Universiteit Gent. Zij gingen actief op zoek naar informatie, vormen tot op vandaag een informeel netwerk met andere eigenaren van huizen van Willy Van Der Meeren en nemen deel aan initiatieven rond de architect zijn leven en werk.
Kapel Robiano
Het gebeurt niet elke dag dat een Amerikaanse softwareontwikkelaar als mecenas optreedt en in Vlaams erfgoed investeert. NV SAS Institute, met aan het hoofd een echte erfgoedliefhebber, deed dat.
In 1994 kocht het bedrijf het kasteeldomein van Robiano in Tervuren en vestigde haar kantoren in het eclectische kasteel. Destijds was er geen budget over om ook de kapel te restaureren, maar het bedrijf beloofde zichzelf dit op termijn alsnog aan te pakken.
Die belofte maakte de onderneming waar. In 2009 kregen de plannen voor de restauratie van de kapel vorm. Destijds was de toren op de kapel niet meer origineel en waren de binnenmuren overgeschilderd met opzichtelijke gele en oranje latexverf. Na onderzoek naar de geschiedenis van de plek en de toevallige vondst van een postkaart toonde zich de oorspronkelijke grandeur van het interieur: de kapel bleek rijkelijk uitgewerkt door meesters in hun vak, zowel de beschilderde muren als de glasramen spraken tot de verbeelding.
Deskundigheid
De facility manager van NV SAS Institute nam de coördinatie van het project in handen. Zij zag gauw in dat deskundigheid uitermate belangrijk was voor deze werf en stelde een team samen van deskundigen en lokale kunsthistorici, ambachtslieden en restauratietechnici. Ze trad zelf op als verbindende factor tussen al deze specialisten.
Om te beginnen kwam de buitenkant van de kapel aan bod. Het dak werd gerestaureerd, de toren gereconstrueerd en de gevel, met verschillende bas-reliëfs, geconserveerd. In een volgende fase kwam het interieur aan bod. De originele muurschilderingen werden blootgelegd en gerestaureerd. Ook de glasramen werden minutieus hersteld.
De kapel is vandaag de dag een kleurrijke, authentieke multifunctionele ontvangstruimte.
| Stem voor jouw favoriete laureaat |
Foto: Kasteelhoeve bij Kasteel Forreist in Brugge.