Een op de vier gebedshuizen in Nederland wordt niet langer gebruikt voor religieuze doeleinden. Dat blijkt uit onderzoek van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Van de 7.110 kerken, synagogen, moskeeën en tempels zijn er 1.530 herbestemd en staan 295 op het punt een nieuwe functie te krijgen.
Deze en andere gegevens staan in een zojuist verschenen boek en een database. Alle data worden gepresenteerd binnen het Programma Toekomst Religieus Erfgoed, een samenwerking tussen acht partners die werken aan een duurzame toekomst voor alle gebedshuizen in Nederland.
Protestant versus katholiek
Van de 1.530 kerken die herbestemd zijn, is een kwart rooms-katholiek. Zeventig procent is van protestantse oorsprong. Wie verder inzoomt, ziet dat bijna 40 procent van de gebouwen een sociaal-culturele functie heeft gekregen, zoals dorpshuis, bibliotheek, museum of expositieruimte.
Op de tweede plaats met 30 procent staat de functie ‘wonen’. Gezien de vergrijzing van de samenleving is ‘zorg’ een groeiende vorm van nieuw gebruik, maar vooralsnog vormt dat nog slechts 4 procent van het totaal aan herbestemmingen.
Boek
Welke dilemma’s aan de orde zijn is te lezen in Kerkgebouwen; 88 inspirerende voorbeelden van nieuw gebruik van de RCE in samenwerking met uitgeverij Blauwdruk. De publicatie ligt vanaf deze maand (december) in de boekhandels.
In Kerkgebouwen worden gebedshuizen in beeld gebracht met een aanvullende functie, maar vooral kerken die een geheel nieuwe invulling kennen: van appartement tot zorgcomplex, van boekhandel tot brouwerij en van huisartsenpost tot overdekte markt.
Een apart hoofdstuk is gewijd aan de situatie in de buurlanden. Net als in Nederland blijkt de toenemende leegstand van kerken in landen als Duitsland, België, Denemarken, Zweden en Engeland een groeiende opgave. Nederland loopt daarbij voorop, zowel in het aantal herbestemmingen als in de grote hoeveelheid verschillende functies die er in kerken te vinden is.
Nationale aanpak
Alhoewel sommige kerkgenootschappen nog groeien, is de verwachting dat veel gebouwen de komende jaren hun religieuze functie zullen verliezen.
Om eigenaren die door willen als kerk of die hun gebouw juist een nieuwe functie willen geven te steunen, heeft verantwoordelijk minister Ingrid van Engelshoven (OCW) eind 2018 de Nationale Kerkenaanpak in het leven geroepen. Dat is een samenwerking tussen de kerken, provincies, gemeenten en erfgoedorganisaties.
Vanuit het programma Toekomst Religieus Erfgoed stimuleren zij samen dat per gemeente tijdig nagedacht wordt over alle kerkgebouwen ter plaatse. Inmiddels zijn circa 140 gemeenten met zo’n kerkenvisie aan de slag, en denken zij na over meer dan de helft van alle gebedshuizen in Nederland.
Kerk in Functie
Morgen (woensdagmiddag 2 december) houdt het Programma Toekomst Religieus Erfgoed een live-uitzending Kerk in Functie met daarin onder andere de presentatie van het boek Kerkgebouwen. Aanmelden kan via www.toekomstreligieuserfgoed.nl of rechtstreeks https://formulier.cultureelerfgoed.nl/archis/de-kerk-van-alle-kanten
Op woensdagmiddag 9 december vervolgens wordt vanuit het programma een tweede live-uitzending verzorgd, ditmaal getiteld Kerk in Beeld, waarin de kennis over kerkgebouwen centraal staat en de database met alle gebedshuizen van Nederland opengesteld wordt.
In de database staan alle gebedshuizen die als zodanig gebouwd zijn, maar geen kloosterkerken en kapellen. Aanmelden kan via www.toekomstreligieuserfgoed.nl of rechtstreeks https://formulier.cultureelerfgoed.nl/archis/de-kerk-van-alle-kanten
Foto: De herbestemde kerk van Klein Wetsinge behoort tot de Bijzondere Locaties Groningen (foto Duncan Wijting, SOGK).