Elk jaar op 4 mei, is het twee minuten stil op Militair Ereveld Grebbeberg. Het monument in Rhenen is de rustplaats van honderden militairen uit de Tweede Wereldoorlog. Scheurvorming en vocht veroorzaakten echter schade. Herstel was noodzakelijk, want de herdenkingsplek ging steeds verder achteruit.
In de prachtige natuur van Rhenen in de provincie Utrecht ligt de eeuwige rustplaats van meer dan 400 Nederlandse militairen. De Grebbeberg markeert de plek van een van de heftigste gevechten in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Aan de lange rijen grafstenen is te zien dat jonge jongens, veel niet ouder dan 25 jaar, hun leven verloren in mei 1940 tijdens de strijd om de Grebbeberg. Tegenwoordig bestaat het ereveld uit ruim 850 graven van ook militairen die op andere plaatsen in Nederland tijdens deze meidagen omkwamen.
Scheurvorming en vocht in het metselwerk dreigden het monument bij de begraafplaats te beschadigen. Daarom gaf Defensie als eigenaar van het ereveld het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) opdracht om de herdenkingsplek in ere te herstellen. Senior medewerker Vastgoed en Infrastructuur Theo Westerveld: “Met de jaarlijkse dodenherdenking in zicht, wilden we de renovatie voor 4 mei klaar hebben. Dat is gelukt. Een terrein zoals dit wil je mooi en eervol houden voor de jongens die er liggen”.
Waterschade aan metselwerk
Tijdens de jaarlijkse dodenherdenking biedt het terras met lange trappen tegenover de begraafplaats ruimte aan meer dan duizend bezoekers. Zij verzamelen om de 700 kilo wegende bronzen luidklok uit 1953 die elke 4 mei zijn opvallende klanken laat horen.
Het metselwerk van het terras was in slechte staat. Westerveld: “In het verleden kreeg de oude muur aan de voorkant een coating. Daardoor kon vanuit de achterkant nog steeds vocht in de stenen trekken. Vanwege de coating kon de steen echter niet voldoende ademen en dus niet meer goed droog worden”.
Een steen die niet voldoende droogt, kan bij vorst scheuren in het metselwerk veroorzaken. “Het monument ging steeds verder achteruit”, weet Westerveld. “Het dagelijks beheer en onderhoud van de Oorlogsgravenstichting was onvoldoende om het metselwerk te redden. Daarom hebben wij steenfabriek Zilverschoon Randwijk ingeschakeld die de oude steen van het monument heeft nagemaakt. Met deze steen is de hele muur vervangen die het hogere deel scheidt van het deel waar de kloktoren staat”.
Bronzen luidklok
De in het oog springende luidklok had verkleuringen en verschillende beschadigingen, maar het geluid klonk als nieuw. “Als je dan alsnog de klok opknapt, kan dat negatieve gevolgen hebben voor het geluid. Daarom hebben we er niets aan gedaan”, verklaart Westerveld.
De twaalf meter hoge kloktoren is wel stevig onder handen genomen. De naden tussen de natuurstenen platen van de toren waren afgekit. Dat is niet goed voor de vochthuishouding en kan voor schade aan het monument zorgen. Ter vervanging is ook hier gekozen voor het toepassen van kalkmortel. Tot slot kreeg de bovenkant van de kloktoren een gloednieuw dak, afgewerkt met een zinken rand en een laag grind. Voor al deze werkzaamheden moest de zware luidklok van zijn plek worden getakeld.
Westerveld: “Daarboven kom je niet zo makkelijk voor onderhoud, dus hebben we de afwerking van het dak meteen veel bestendiger gemaakt. Voordat daar wat mee gebeurt, ben je 25 jaar verder”.
Muur
Om de muur te metselen heeft het RVB ervoor gekozen af te stappen van de cementmortel die in het verleden is toegepast. Dit keer is gegaan voor de ‘veel handigere’ kalkmortel.
“Kalk kan beter vocht reguleren. Ook is het materiaal zelfopofferend. Als er door verschil in wateropname en druktesterkte werking in de muur is, zullen de voegen eerder scheuren dan de steen zelf. Bovendien heeft de natuurstenen muur rond de luidklok gloednieuwe afdekkers die goed bij het uiterlijk van het monument passen. Zo blijft de muur eronder beschermd tegen vocht. Om de herdenkingsplek te reinigen, is de kloktoren, net als de bestrating van het terras, met kokend heet water bespoten door onderaannemer Venema Restauratie”.
Begraafplaats
Het herdenkingskruis en de grafstenen aan de andere kant van de weg vormden geen onderdeel van de opdracht. Toch spelen ook daar gebreken in het metselwerk.
Westerveld: “Als ik op het ereveld rondloop, bekruipt mij altijd een gevoel van medeleven. Het is belangrijk dat ook de begraafplaats zelf er netjes bij ligt”. Daarom maakt het RVB plannen om de muren rond de begraafplaats te herstellen. Ook aan deze kant van het ereveld heeft het metselwerk te lijden onder vochtschade.
Foto: Theo Westerveld loopt langs de grafstenen van Militair Ereveld Grebbeberg (foto Mark van Stokkom/RVB).