De erfgoedbibliotheek van het Ruusbroecgenootschap in Antwerpen heeft vier middeleeuwse handschriften verworven, waarvan twee geschreven door vrouwen. De ‘vrouwelijke’ geschriften, waarvan de lederen band intact is gebleven, zijn van de hand van de nonnen Suster Magrieten en Suster Gheertrut Heeldes.
“Vaak wordt handschriftproductie gezien als monnikenwerk”, verklaart directeur John Arblaster van het Ruusbroecgenootschap. “Maar we ontdekken steeds opnieuw dat vrouwen een cruciale rol hebben gespeeld, niet alleen in de consumptie en bewaring van handgeschreven boeken, maar ook bij de productie ervan”.
‘Grote stimulans’
Het Ruusbroecgenootschap probeert de rol van vrouwen in de handschriftproductie in de middeleeuwse Lage Landen in kaart te brengen via een databank. ”Deze twee voordien onbekende exemplaren zijn een grote stimulans voor ons onderzoek”.
Het eerste handschrift is geschreven door ene Suster Magrieten in circa 1500. Arblaster: “Magrieten was non in het klooster van Sint-Luciëndaal bij Sint-Truiden. Op de laatste bladzijde van het handschrift lezen we dat zij de tekst niet louter heeft gekopieerd van ander werk, wat vaak de gewoonte was in middeleeuwse kloosters, maar dat ze de tekst zélf heeft samengesteld en opgeschreven”.
Groningen
De Vlaamse erfgoedbibliotheek verwelkomt ook een laat vijftiende-eeuws getijdenboek van Suster Gheertrut Heeldes. Zij is volgens Arblaster als het ware een oude bekende, want zij zou ook een handschrift hebben geschreven dat zich in de Universiteitsbibliotheek van Groningen bevindt.
“Het getijdenboek heeft naast gebeden voor de verschillende gebedsstonden en tientallen heiligen een fraai verluchte miniatuur: de Aankondiging van de Heer is prachtig met bladgoud versierd. De andere tekeningen in het lijvige boek geven hints dat het in het klooster van Selwerd, bij Groningen, werd geproduceerd”.
Twee andere
Daarnaast heeft de bibliotheek in Antwerpen twee andere middeleeuwse handschriften verworven: veertiende-eeuwse fragmenten van de Latijnse vertaling van Jan van Ruusbroecs Die Gheestelike Brulocht door Geert Grote. “Het is een van de weinige getuigen die uit hetzelfde tijdvak stammen als de originele Latijnse vertaling, dat kon het genootschap bevestigen aan de hand van het schrift”.
Ook een vroeg vijftiende-eeuws verzamelhandschrift, met daarin delen van Sint-Patricius’ vagevuur, een tekst over de Tien Geboden en delen van de Oerloy der ewigher wijsheit, staat nieuw op de planken. “Dit handschrift heeft de tand des tijds nauwelijks overleefd: de restauratie moest het doen met een bijna losse verzameling van bladen, waarvan het perkament haast helemaal was verhoornd: dat is het proces waarbij bladen krimpen, buigen en broos worden, waardoor je ze niet kan openen zonder ze te beschadigen. Beide handschriften zijn in hun volle, onverhoornde glorie te bestuderen in de Bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap”.
Zelf kijken?
Benieuwd naar de vier nieuwe topstukken? Breng dan een bezoek aan de leeszaal van de Bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap (Grote Kauwenberg 32, 2000 Antwerpen). Meer over de handschriften en het genootschap is te vinden op uantwerpen.be/ruusbroec-nl.
Foto: Vijftiende-eeuws getijdenboek van Suster Gheertrut Heeldes.