“Voer een transparant restitutiebeleid, werk op gelijke voet samen met oud-koloniën en geef ruimhartig terug”. Dat vragen academici, conservatoren en erfgoedspecialisten vandaag (woensdag 2 juni) aan de Belgische overheden in hun ethische principes voor het omgaan met koloniale collecties.
Al in oktober 2018 pleitten zestig academici en medewerkers uit de academische en de museum- en erfgoedsector in België in een open brief voor meer discussie over teruggave van Afrikaans cultureel erfgoed in musea en voor (het opstellen van) ethische richtlijnen voor de museumsector voor het beheer en de restitutie daarvan.
Om daar vaart in te brengen richtte een aantal van hen een onafhankelijke groep deskundigen op. Die moest een aanzet geven voor voornoemde richtlijnen. Het resultaat van ruim twee jaar onderzoek ligt er nu.
Bijdrage tot debat
De Ethische principes zijn volgens de groep uitdrukkelijk geen eindpunt maar bedoeld als bijdrage tot debat. Ze willen een uitnodiging zijn aan iedereen die wil nadenken over noodzakelijk geachte hervormingen op het gebied van beleid, recht en institutionele praktijk met betrekking tot collecties verworven in koloniale context.
Verdere discussie moet volgens de academici, conservatoren en erfgoedspecialisten verlopen in samenwerking met diaspora- en andere gemeenschappen en landen van oorsprong en met overheden en de erfgoedsector in het land. De groep dringt ook aan op het scheppen van mogelijkheden voor een breder maatschappelijk debat over de kwestie.
Brede aanpak
De Ethische principes dienen te worden beschouwd als onderdeel van ‘de bredere noodzaak en verantwoordelijkheid voor het kritisch onderzoeken van het koloniale verleden’.
De groep steunt dan ook het initiatief tot oprichting van een speciale parlementaire commissie voor het onderzoeken van het koloniale verleden (DOC 55 1462/001). België is tot op heden de enige oud-kolonisator die voor zo’n brede aanpak kiest.
Behoefte aan overzicht
Op het ogenblik bestaat bij de zuiderburen geen overzicht van koloniale collecties in openbare instellingen en particuliere handen. Dergelijke verzamelingen komen niet alleen uit Centraal-Afrika maar ook uit andere koloniale gebieden.
De term ’verzamelen’ dekt een brede waaier activiteiten, sommige gepaard gaand met bruut geweld. Alle gekenmerkt door fundamenteel gebrek aan gelijkheid. Voor een effectief restitutiebeleid is volgens de groep een transparant en breed overzicht onmisbaar.
Herkomstonderzoek
Nauw verbonden met dat overzicht is naar de mening van de deskundigen de noodzaak van een nieuw type herkomstonderzoek.
Dat draait om meer onderzoekssamenwerking met herkomstlanden en gemeenschappen, meer zeggenschap voor herkomstlanden en gemeenschappen over de prioriteiten in het herkomstonderzoek. Maar eveneens om meer oog voor de wijze waarop objecten zijn verworven en extra financiering van dit type onderzoek.
De groep wil bedoeld onderzoek sterk geïntensiveerd zien. “Tegelijkertijd wijzen we op de beperkingen ervan voor het bieden van sluitende antwoorden over alle collecties en objecten. Onderzoek mag dan ook niet gebruikt worden als excuus om daadwerkelijke restitutie op de lange baan te schuiven. Daarom raden wij de ontwikkeling aan van verschillende manieren om restitutie te verkrijgen; zowel op basis van herkomstonderzoek als op basis van praktische of ethische overwegingen”.
Betere wetgeving
Ondanks de gangbare indruk is er naar het zich laat aanzien in België geen absolute juridische belemmering voor teruggave van koloniale collecties in het publieke domein, hoewel het in de praktijk moeilijk blijft.
De bestaande internationale, Europese en Belgische wetgeving en regels ter bescherming van cultureel erfgoed zijn ontoereikend. “Wij menen dan ook dat nieuwe wetgeving nodig is die de restitutiepraktijk vergemakkelijkt. Wij ondersteunen het ‘Wetsvoorstel restitutie koloniaal erfgoed’ van dr. De Clippele en prof. dr. Demarsin”, aldus de groep in een persverklaring.
Wie kan terugvragen?
Eisende partijen kunnen natiestaten, regionale of culturele groepen zijn, evenals individuele nazaten van makers of eigenaren. Om een claim te kunnen adopteren, hebben niet-statelijke actoren bij voorkeur de steun nodig van de staat, op wier grondgebied ze wonen. De groep pleit echter sterk voor inclusie van de niet-statelijke actoren.
De Ethische principes voor het beheer en de restitutie van koloniale collecties in België zijn na te lezen op www.restitutionbelgium.be