In opdracht van het Vlaams instituut voor land- en tuinbouw Inagro en de REO Veiling leveren META architectuurbureau (BE) en Van Bergen Kolpa Architecten (NL) in Roeselare Europa’s grootste publieke gebouw voor onderzoek naar stedelijke voedselproductie op: Dakserre Agrotopia.
Met zijn gefacetteerde glazen gevels, monumentale entreetrap en stapeling van functies geeft het gebouw een markant, architecturaal gezicht aan tuinbouw op daken van de stad. Met innovatieve waterrecuperatie en hergebruik van stedelijke restwarmte gaat het een circulaire symbiose aan met de stad.
Op dak groente- en fruitveiling
Agrotopia is neergezet op het bestaande dak van de veiling REO; het logistieke hart van West-Vlaanderen voor groenten en fruit. Met een spectaculair zicht op omgeving en stad krijgt de stedelijke tuinbouw op industriële daken een prominente plaats in de skyline van Roeselare.
Volgens Jago van Bergen van Van Bergen Kolpa Architecten is samen met Inagro en de REO Veiling een ambitieus complex met tal van innovaties tot stand gebracht. “Verschillende klimaatzones, duurzaam en economisch ruimtegebruik, onderzoek naar bladgroenten en vruchtgroenten in de stad, het ontsluiten van het dak voor een publieksfunctie en circulair ruimte- en energiegebruik, om slechts enkele te noemen”.
Onderzoek en educatie
In het 9.500 vierkante meter grote gebouw bevinden zich hoogtechnologische onderzoeksfaciliteiten voor de teelt van vrucht- en bladgroente omringd door een educatieve looproute voor publiek. In vier klimaatzones kan de teelt van tomaat en sla, maar ook van peper en aardbei worden gevolgd.
Het optrekken van een serre bovenop een bestaand gebouw is op deze schaal niet eerder gedaan. Het project bood volgens Niklaas Deboutte van META architectuurbureau dan ook veel kansen en uitdagingen. “De integratie van de stalen serre met de betonnen onderbouw en complexe installaties heeft geresulteerd in een publiek fenomeen met een bijzondere architectuur voor de stad Roeselare”.
Belangrijke uitdaging
Een van de uitdagingen was de noden voor onderzoeksfaciliteiten in een serre – en dus warme en vochtige omgeving – te verenigen met de vereisten voor bezoekersfaciliteiten. Want in het serreklimaat van Agrotopia dienen niet alleen planten te gedijen, ook mensen moeten er leren en werken.
“Om dat mogelijk te maken zijn voor onderzoek en educatie box-in-boxruimtes gecreëerd met een klimaat dat is aangepast aan de mens”, verklaart Frederik Ghyssaert van Tractebel Engineering. “Voor de publieke ruimtes wordt met luchtbevochtiging gewerkt – ook fogging genoemd – zodat de gevoelstemperatuur op warme dagen getemperd kan worden”.
Transparante sculptuur
Agrotopia is een trotse, transparante sculptuur van staal en glas, die zowel zijn agrarische als publieke functie onderstreept. Daartoe is de architectuur opgebouwd uit een ranke serreconstructie die zich aftekent tegen de hemel en rust op de betonnen sokkel van de kistenloods.
De ingang met brede, opgaande trap leidt naar het stadstuinbouwplein met bezoekersfaciliteiten in het hart van het gebouw. In de gevelserre aan de ringweg bevindt zich een dubbelhoge serre voor innovatieve verticale teelt. De voet van die gevelserre dient voor de opslag van hemelwater van het dak, dat wordt gebruikt als irrigatie voor de gewassen.
Glas
Het hele gebouw bestaat uit één standaardserre met diffuus glas. De serre op de twee uitkragende gebouwkoppen oogt bijzonder door de expressieve, gefacetteerde gevels in transparant glas.
Aan de ingangzijde vormt de facetgevel verticale glazen erkers die de mogelijkheid bieden gerichte zonwering toe te passen met behoud van zichten naar binnen en buiten. Aan de westzijde van de gevelserre langs de ring garandeert de horizontale opbouw in facetten een goede inval van de zonnestralen voor het gewas en een reflectieloze inkijk vanaf het maaiveld.
Opmars
Door de almaar groter wordende urgentie van duurzaam, maar ook efficiënt en economisch ruimtegebruik kent het activeren van de restruimte in Roeselaere voor stadslandbouw een opmars.
In Agrotopia komen architectuur en landbouw, die eerder volledig van elkaar gescheiden waren, samen tot één gebouw voor stadslandbouw.
Circulair water- en energiegebruik
Er gaat geen druppel water verloren. Bij het irrigeren van de planten wordt het restwater gerecycleerd en hergebruikt. Ook warmte wordt hergebruikt: de restwarmte van de afvalverbrandingsoven Mirom zal de serre verwarmen.
Agrotopia, waar de stadslandbouwer van de toekomst wordt opgeleid, staat aldus in een circulaire symbiose met de stad. “De toekomstige stadslandbouwer leert er niet enkel bladgroenten en vruchtgroenten kweken, maar ook hoe hij met nieuwe technologieën en verdienmodellen moet werken”, weet Sjaak Bakker van Wageningen University & Research.
Samenwerking
META architectuurbureau, Van Bergen Kolpa Architecten, Wageningen UR Glastuinbouw, Tractebel Engineering en Smiemans werkten aan het project samen.
“Met Agrotopia creëren we een unieke locatie voor praktijkonderzoek en de ontwikkeling van innovatieve technieken voor glas- en stadslandbouw. Tegelijk is het een ideale plek om onderzoek te doen naar de opkomende stadstuinbouw op professionele schaal. Dankzij de nabijheid van de REO Veiling, waar telers vaak vertoeven, versterken we de band tussen onderzoek en praktijk. Via een bezoekerscorridor in de serre willen we ook publiek meer voeling doen krijgen met de glastuinbouw en de hedendaagse land- en tuinbouw”, zegt Mia Demeulemeester, afgevaardigd bestuurder van Inagro.
Pilotproject Vlaams Bouwmeester
O.a. met de pilot Dakserre Agrotopia zet de Vlaams Bouwmeester in op maatschappelijke uitdagingen die moeten resulteren in vernieuwende bouwprojecten. Doel is het tot stand brengen van een samenwerking boven de verschillende sectoren heen zodat architectonische en maatschappelijke innovatie mogelijk wordt.
De kracht van dit soort projecten is dat de theorieën direct aan de realiteit getoetst worden.