De afgelopen jaren hebben burgerwetenschappers van het project Erfgoed Gezocht de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug afgezocht op zoek naar onbekend archeologisch erfgoed. Eerst speurden zij op online hoogtekaarten. Daarna gingen vrijwilligers, studenten en archeologen samen het veld in om de gevonden resten te controleren. Het onderzoek leverde een verdubbeling van het aantal bekende grafheuvels op.
De resultaten worden op 26 januari feestelijk gepresenteerd. Tegelijkertijd krijgt het project de prestigieuze European Heritage/Europa Nostra Award 2022 uitgereikt uit handen van Europa Nostra secretaris-generaal Sneska Quaedvlieg-Mihailovic en adjunct-hoofd van de Nederlandse vertegenwoordiging van de Europese Commissie, Klasja van de Ridder.
Burgerwetenschap
Erfgoed Gezocht is het eerste grootschalige citizen science of burgerwetenschapsproject in de Nederlandse archeologie. Iedereen kon thuis vanaf de bank op hoogtekaarten online meespeuren naar archeologische resten op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug.
In totaal hebben ruim 6.500 mensen meegewerkt en werden duizenden potentiële archeologische objecten gemarkeerd, zoals grafheuvels (circa 2800-500 v.Chr.), raatakkers (prehistorische akkercomplexen die stammen uit de periode tussen 1100-200 v.Chr.) houtskoolmeilers (plekken waar hout werd verbrand tot houtskool), en karrensporen.
“Zonder de vrijwilligers was dit onderzoek niet mogelijk geweest. En zonder hulp van de burgerwetenschappers hadden wij archeologen misschien wel 10 jaar nodig gehad om tot hetzelfde resultaat te komen”, zegt Eva Kaptijn, archeoloog bij Erfgoed Gelderland.
Ontdekkingen
Nadat het online speurwerk was afgerond, controleerden vrijwilligers, archeologen en studenten archeologie van de Universiteit Leiden de gevonden resten in het veld op basis van een steekproef. Verspreid over de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug werden ruim 300 heuvels gecontroleerd door middel van grondboringen.
80 daarvan bleken echte, nog onontdekte grafheuvels. De gegevens van de steekproef zijn vervolgens gebruikt om een inschatting te maken van het aantal resten in gebieden die nog niet in het veld gecontroleerd konden worden: van ruim 1.250 plekken is de kans groot dat het daadwerkelijk prehistorische grafheuvels zijn. Dat betekent dat het aantal bekende grafheuvels op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug door dit onderzoek van burgerwetenschappers verdubbeld is.
Daarnaast is 36 vierkanten kilometer aan prehistorische akkers gevonden, zijn circa 900 houtskoolmeilers aangeduid en zijn talloze voorbeelden van oude karrensporen gevonden. De resultaten worden op 26 januari feestelijk gepresenteerd in Apeldoorn tijdens de door Erfgoed Gelderland georganiseerde bijeenkomst ‘De burger aan de beurt’.
“De deelname van zoveel vrijwilligers heeft een ongekende hoeveelheid nieuwe data opgeleverd en onze kijk op de prehistorie ingrijpend veranderd. De Veluwe en Utrechtse Heuvelrug blijken veel intensiever bewoond te zijn geweest dan we dachten”, verklaart Quentin Bourgeois, universitair hoofddocent aan Universiteit Leiden.
“Ik kijk nu heel anders naar mijn omgeving”
De ontdekte resten hebben niet alleen nieuwe wetenschappelijke kennis opgeleverd, maar maken het ook mogelijk om dit unieke erfgoed beter te beschermen. Gemeenten en terreinbeheerders maken bijvoorbeeld gebruik van de gegevens bij beleid en beheer.
Daarnaast heeft het betrekken van het brede publiek bij het onderzoek geleid tot een groter bewustzijn van de aanwezigheid van archeologisch erfgoed en de waarde ervan. Onderzoek naar de impact van het project toonde aan dat meer kennis over de geschiedenis leidt tot een hogere waardering van de eigen omgeving, van eigenaarschap en de ‘sense of place’ versterkt.
Voor erfgoed van wereldbelang hoef je dus niet naar Egypte of Stonehenge, maar het begint al in de eigen achtertuin. Overal op de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug liggen structuren gemaakt door mensen die ons voorgingen.
“Door dit project ben ik me bewuster geworden van mijn omgeving. Ik kijk er met andere ogen naar. Dit erfgoed bestaat al zo lang en daar moeten we zuinig op zijn”, zegt Janny Bas, enthousiast deelnemer aan het Erfgoed Gezocht project.
Winnaar European Heritage / Europa Nostra Award 2022
Het succes van het project en de belangrijke bijdrage die burgers kunnen leveren aan onderzoek en bescherming van archeologisch erfgoed worden ook erkend door de Europese Commissie en Europa Nostra die de prestigieuze European Heritage / Europa Nostra Award 2022 aan het project toekenden.
Tijdens de bijeenkomst op 26 januari wordt de prijs officieel uitgereikt door Sneska Quaedvlieg-Mihailovic, secretaris-generaal van Europa Nostra, en Klasja van de Ridder, adjunct-hoofd van de Nederlandse vertegenwoordiging van de Europese Commissie.
Het Erfgoed Gezocht project is begonnen op de Veluwe als een samenwerking tussen Erfgoed Gelderland en de Universiteit Leiden en later uitgevoerd op de Utrechtse Heuvelrug in samenwerking met Landschap Erfgoed Utrecht. Het project is financieel mogelijk gemaakt door bijdragen van de provincie Gelderland, de provincie Utrecht, het Fonds voor Cultuurparticipatie, het Cultuur- en Erfgoedpact Noord Veluwe, Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug en de gemeente Arnhem.