De staat van graften in Zuid-Limburg is bedroevend: slechts minder dan een kwart is goed onderhouden en wordt niet bedreigd. Een aanzienlijk deel is echter geïsoleerd geraakt, waardoor de netwerkfunctie van hun landschapselementen verloren is gegaan. Daarnaast is het op veel graften wat betreft begroeiing slecht gesteld.
Ziedaar de belangrijkste uitkomsten van omvangrijk onderzoek door de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC).
Steile randen
Het landschap in Zuid-Limburg staat bekend om zijn terrassen – de horizontale afvlakkingen op de hellingen. Graften zijn de steile randen van deze terrassen. Van oudsher zijn ze begroeid, idealiter met houtige gewassen. Goed beheerde graften zorgen voor biodiversiteit en zijn een belangrijk verbindend element voor planten en dieren.
Graften kunnen daarnaast het afstromen van grond tegengaan; ze werken erosieremmend, een belangrijke eigenschap gezien de hoogwaterproblematiek waarmee de regio regelmatig te kampen heeft. Ook leggen graften met hun landschapselementen stikstof en CO2 vast.
Onmisbaar
Graften zijn volgens de VNC onmisbare onderdelen van het Zuid-Limburgse heuvelland en zijn karakteristiek voor de cultuur- en landschapsgeschiedenis van het gebied. Desondanks is sinds de jaren veertig van de vorige eeuw naar schatting de helft van alle graften geruimd, veelal omdat zij bij ruilverkaveling en schaalvergroting als sta-in-de-weg werden gezien.
Om na te gaan hoe het gesteld is met de nog resterende graften heeft de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap een omvangrijke inventarisatie uitgevoerd over een steekproef van 352 graften. Hiervoor werkte de vereniging samen met het Waterschap Limburg, het agrarisch collectief Natuurrijk Limburg, de Bond Heemschut Limburg en Staatsbosbeheer.
Kaal of overwoekerd
De VNC constateerde dat veel graften ofwel kaal zijn door het verdwijnen van begroeiing, of juist overwoekerd door stikstofminnende planten zoals brandnetels en bramen. Ook vindt bij bijna de helft van de graften geen achterstallig onderhoud plaats, is er geregeld vertrapping door vee en worden op enkele graften pesticiden gebruikt. Uit al deze bevindingen valt volgens de vereniging te concluderen dat het graftenlandschap zwaar onder druk staat.
De VNC staat dan ook een grootscheeps herstel van de Zuid-Limburgse graften voor. Dat was ook de boodschap waarmee zij het onderzoek afgelopen zomer presenteerde. Om het graftenlandschap te herstellen zijn haars inziens betere bescherming en handhaving nodig. Ook dienen achterstallig onderhoud en beheer weggewerkt te worden en moet de kwaliteit van de resterende graften verbeteren. Tot slot dienen nieuwe graften te worden aangelegd en bijna verdwenen graften te worden hersteld. Per jaar zou de VNC graag vijftig graften hersteld zien worden.
Graftenberaad
Naar aanleiding van de presentatie is inmiddels een graftenberaad ingesteld, waaraan de provincie Limburg leiding zal geven. Binnen het beraad moeten concrete afspraken worden gemaakt over herstel en bescherming van de graften en is er nauw toezicht op de gemaakte vorderingen.
U kunt het onderzoeksrapport naar de staat van de graften hier downloaden.
Foto: Een vóór-en-na-situatie van een graftenstelsel. Boven de huidige, kale situatie. Beneden hoe de VNC het graag zou zien.