Het uit 1881 daterende ARTIS-Aquarium in Amsterdam is door het zoute water uit de bassins ernstig aangetast. Om het Aquarium ook voor toekomstige generaties te behouden, investeert het ARTIS-Park in een grootschalige opknapbeurt. De (her)opening is voorzien in het najaar van 2025.
Het ontwerp omvat volledige restauratie en verduurzaming van het ruim 140 jaar oude gebouw waarin knelpunten op het gebied van de zoutproblematiek en toegankelijkheid worden opgelost. In het vernieuwde Aquarium kan straks een belangrijk verhaal over het belang van gezonde oceanen worden verteld.
Vissen en koralen naar elders
Begin 2021 sloot het Aquarium zijn deuren. Een deel van de vissen en koralen is verhuisd naar andere aquaria in Europa. Een ander deel verblijft op verschillende plekken in het ARTIS-Park. Kort na de verhuizing is met het omvangrijke opknapkarwei een begin gemaakt.
Het Aquarium toonde decennialang een van de meest betoverende onderdelen van de natuur: de onderwaterwereld. Vandaag de dag heeft de natuur het gebouw langzaam overgenomen. Het zilt uit de zoutwaterbassins is in de muren getrokken en vormt een gevaar voor het monument.
Najaar 2018 is onderzocht wat er moet gebeuren om het Aquarium veilig te stellen voor de toekomst. Het advies liet geen ruimte voor een snelle oplossing met beperkte middelen. Met een ingrijpende restauratie dienen de noordelijke middenbeuk met de zoutwateraquaria, de onderliggende filtratiereservoirs en de bovenliggende dakconstructie integraal te worden vernieuwd. Het sloopwerk daartoe is inmiddels voltooid. Komende periode staat het gebouw in de steigers voor de bouw- en herstelwerkzaamheden.
Oorspronkelijke allure terug
De restauratie moet de oorspronkelijke allure van het gebouw terugbrengen. Tegelijkertijd is de grootscheepse aanpak een ontwerpopgave waarin eigentijdse keuzes worden gemaakt op het gebied van duurzaamheid en toegankelijkheid.
De ingrepen versterken en verrijken volgens ARTIS de architectonische kwaliteit van het monument. De restauratie respecteert de geschiedenis van het gebouw en de eerdere ingrepen van Ouëndag (1923) en Hendriks (1996). Architect Julian Wolse: “De nieuwe en oude wereld ontmoeten elkaar straks in het gebouw. Nu eens in een harde confrontatie, dan weer in elkaar overvloeiend. Dat gaan we zichtbaar maken. Bezoekers kunnen mettertijd onder begeleiding ook de machinekamer en de Lloyd-waterfiltersystemen van het gebouw zien”.
Bakken worden herbouwd
Een deel van de zoutwaterbakken in het historische Lloyd-waterfiltersysteem is door de jarenlange inwerking van het zout technisch verloren. Om het probleem beheersbaar te maken worden de bakken herbouwd en waterdicht gemaakt door ze in te pakken in duurzaam materiaal.
Het Lloyd-systeem blijft als machine aanwezig en zal volgens de ontwerpers beter ontsloten worden voor publiek. De door het zout aangetaste draagconstructie en het metselwerk worden hersteld.
Duurzaamheid
De restauratie van het Aquarium wordt als gezegd aangegrepen om het gebouw ingrijpend te verduurzamen. ARTIS heeft in haar meerjarenvisie geformuleerd dat het park in 2030 volledig klimaatneutraal en fossielvrij dient te zijn. Ingrepen omvatten onder meer het integraal isoleren van het dak en de gevels en het aanleggen van zonnepanelen. Daarnaast wordt het hele systeem van werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties gemoderniseerd en verduurzaamd.
Toegankelijkheid
ARTIS-Park vergroot de toegankelijkheid met slimme aanpassingen in routing en presentatie. De huidige twee liften worden vervangen door nieuwe van waaruit alle verspringende niveaus in de verschillende bouwdelen bereikt worden. Plaatsing van hellingbanen zorgt ervoor dat het Aquarium na heropening volledig te bezoeken is door mindervaliden, mensen die slecht ter been zijn, en door mensen met kinderwagens.
Met een verdubbeling van het publiekstoegankelijke gebied is er straks (nog) meer te vertellen. Van de verzorging van de dieren tot de industriële schoonheid van het Lloyd-waterfiltersysteem. De bouw- en herstelwerkzaamheden worden naar verwachting nog dit jaar afgerond. De oplevering staat gepland voor eind 2024, de her)opening voor najaar 2025.
Wereldwonder
In 1882 opende het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Artis Natura Magistra de deuren van het grootste en meest moderne aquarium van Europa. Het werd internationaal geprezen als een wereldwonder. Wetenschappers, deskundigen en liefhebbers uit alle windstreken brachten er een bezoek.
Na de opening schreef het genootschapsbestuur in het jaarboek: “Wij hebben kristallen luchters, glazen deurknoppen, kristallen roomschalen, glazen fonteinen, zalen met glazen wanden, glazen plantenkassen, glazen paleizen en nu eindelijk ook glazen zeeën”.
Met 60 aquaria vol bijzondere vissoorten kon publiek voor het eerst in Nederland de onderwaterwereld bewonderen.
Ontwerp en bouw
De Amsterdamse architect Gerlof Salm maakte destijds samen met zijn zoon een eclectisch ontwerp. De classicistische tempel-architectuur spiegelt zich aan de andere zijde van de stad in het Concertgebouw, maar komt verder bijna nergens terug.
Dat maakt het Aquarium één van de meest markante 19e-eeuwse gebouwen van Amsterdam. In 1879 ging de eerste paal de grond in. Uiteindelijk waren 1.740 heipalen nodig om het enorme gewicht van 640.000 liter zeewater, 225.000 liter zoetwater en het destijds baanbrekende waterfiltersysteem te dragen.
Foto: Het vernieuwde Aquarium kan een sleutelrol spelen in de educatie over een leefbare aarde nu en in de toekomst (foto ARTIS-Park).