Bond Heemschut heeft het Belgische dorp Doel voorgedragen als meest bedreigd erfgoed van Europa. Eerder kandideerde de vereniging het fort Crevecoeur bij ’s-Hertogenbosch.
Dat een Nederlands lid van Europa Nostra een plek in Vlaanderen nomineert voor het Most Endangered Programme is hoogst opmerkelijk en eigenlijk zonder precedent.
De Vlaamse overheid deed er volgens Heemschut systematisch alles aan om de gronden en gebouwen van dorp en polder te verwerven ten voordele van uitbreidingsplannen van de Antwerpse haven.
“Een strategie van actieve ontvolking volgde. De leegstand maakte de gebouwen – waarvan een honderdtal met erfgoedwaarde – vatbaar voor verval, plundering en uiteindelijk sloop. De bewoners die niet wilden wijken organiseerden zich om deze afbraakpolitiek te bestrijden. Het werd een uitputtingsslag die meer dan 20 jaar heeft geduurd”.
Juridisch gered, maar ernstig bedreigd
Het dorp Doel is na jarenlange juridische strijd opnieuw officieel woongebied ‘met historische, culturele en esthetische waarde’, maar de Vlaamse overheid, die eigenaar is van de meeste van de historische panden laat nog steeds geen bewoning toe.
Daardoor vervallen de gebouwen steeds verder. Ondertussen wil men in de polder zogenoemde natuurcompensaties tot stand brengen waardoor grote delen van het bijzondere zeventiende-eeuwse polderlandschap dreigen te verdwijnen door afgravingen en herinrichting van het landschap.
Doel is nog altijd een uitzonderlijke plek, gelegen op de grens van Nederland en Vlaanderen, van haven en polder. Een locatie met een rijke geschiedenis, met tal van potenties voor de lokale gemeenschap, de haven en de vele belangstellenden uit binnen- en buitenland die er dagelijks op bezoek komen. Om die plek niet verloren te laten gaan moet er volgens Heemschut gehandeld worden.
Solidair
De erfgoedvereniging wil in deze haar solidariteit tonen, temeer omdat Doel niet alleen voor Vlaanderen grote erfgoedwaarde heeft, maar ook voor Nederland. Polder en dorp zijn aangelegd met Nederlandse knowhow.
Eeuwenlang was het dorp deels protestants, deels katholiek, door de inbreng uit Nederland. Heemschut heeft de aanvraag gedaan samen met de in 2006 opgerichte Erfgoedgemeenschap Doel en Polder, die haar inspiratie vond in de Conventie van Faro die erfgoedgemeenschappen oproept op te komen voor hun erfgoed.
Daarom heeft de Nederlandse erfgoedvereniging besloten tot de opmerkelijke stap om een plaats in Vlaanderen voor te dragen.
Den Doel
’t Eylandt den Doel is een eeuwenoud erfgoedlandschap in de polder aan de oever van de Schelde, ten noorden van de Antwerpse haven. De uitdijende haven bedreigt vanaf de jaren zeventig het dorp en het omliggende polderlandschap.
Het zeventiende-eeuwse landschapspatroon van dorp en polder is een van de eerste manifestaties van het rasterpatroon, een ontwerp uit de Lage Landen dat zelfs New York bereikte. De Beemster in Noord-Holland is onder meer hiervoor uitgeroepen tot werelderfgoed.
Nergens is de ontwikkeling van het landschap van de Lage Landen beter te zien dan in Doel. Het bijna ongerept oerlandschap van het Verdronken Land van Saeftinghe ligt naast een polderlandschap met middeleeuwse, zeventiende-eeuwse, achttiende-eeuwse en moderne elementen, dat op zijn beurt grenst aan een hightech, eenentwintigste-eeuws havenlandschap.
Uniek
In het dorp staat een van de enige stenen molens op een zeedijk in de Lage Landen. De dijkensequentie van Doel is uniek: nergens ter wereld liggen dijken uit zoveel eeuwen zo dicht bij elkaar, van de zestiende-eeuwse Zoetenberm tot de eenentwintigste-eeuwse Sigmadijk.
Historische boerderijen, schuren en landarbeidershuisjes en een zeventiende-eeuws huis van plaisance tonen de ontwikkeling van het polderkapitalisme in de zeventiende eeuw.