Het kwam voorjaar 2020 uit de lucht vallen. Het college van burgemeester en wethouders van Zeewolde stelde de gemeenteraad voor het te bouwen hyper scale datacenter van Facebook via een versnelde procedure binnen te halen. Het liep anders. Een terugblik aan de hand van erfgoedvereniging Heemschut.
De raadscommissie Bestuur, Ruimte en Samenleving van Zeewolde kreeg het voorstel in juni 2020 voorgelegd. Over het eigenlijke agendapunt, de ‘Coördinatieregeling Trekkersveld IV’, werd niet gesproken. De vergadering uitte slechts enthousiasme over de beoogde komst van het datacentrum, met al zijn voordelen. Sterker: hoe eerder hoe beter.
Zwanger
Zeewolde raakte daarmee volgens de erfgoedvereniging zwanger door Zeus. Of zoals de betrokken wethouder het verwoordde met zijn – later ingetrokken – uitspraak: ‘Opeens speelden we vanuit het niets in de Champions League’.
Met het datacentrum bemoeide zich in Zeewolde aanvankelijk amper iemand. Het aantal inspraakreacties op het ‘Voorontwerp Trekkersveld IV’ is op twee handen te tellen. Heemschut diende in juli 2020 een reactie in maar kreeg nooit antwoord.
Groot bezwaar was volgens haar de aantasting van het landschap inclusief het cultuurmonument de Knardijk door de ‘hyperdozen’ van het datacentrum. Bovendien waren er twijfels over beweringen in het voorontwerp. Reden voor de vraag waarom in Zeewolde het rijksbeleid ten aanzien van locaties voor grote datacentra niet werd gevolgd.
Hofbar
In deze eerste fase werkte Heemschut mee aan een uitzending van het televisieprogramma De Hofbar. Verantwoordelijk wethouder Egge Jan de Jonge (CDA) wilde presentator Rutger Castricum niet te woord staan. Hij liet het over aan een medewerkster, die niets kon zeggen.
Het beleid voor datacentra komt op regionaal niveau voort uit het rapport ‘MRA-Brede Strategie Datacenters’, januari 2020. Daarin worden datacentra bejubeld. In Flevoland voorziet het verslag in een tapijt van datacentra voor Almere en Zeewolde en in tweede instantie ook voor Lelystad.
‘MRA’ staat voor Metropool Regio Amsterdam, een bestuurlijk samenwerkingsverband in Noord-Holland en Flevoland. De ruimtelijke opvattingen van de regio stroken niet met een ouder beleidsstuk, de ‘Ruimtelijke strategie Datacenters’. Dit rijksdocument uit 2019 wordt in de inspraakreactie door Heemschut aangehaald. Het document ontbreekt echter in het ‘Feitenrelaas Datacenters’, een verantwoording van Gedeputeerde Staten van Flevoland van 21 maart 2022.
Landelijke actualiteit
Terugkerende vragen zijn of de ‘vestiging’ voor Zeewolde niet te mega is, fysiek en bestuurlijk. Of de schade aan het milieu niet te omvangrijk is. Of er wel lokaal voordeel is, of de beloftes waargemaakt kunnen worden en of het datacentrum ook zelf energie moet opwekken.
Of er geen betere plek is in Nederland, bijvoorbeeld voor warmte- en energie-uitwisseling, is een andere vraag. “En waar is het rijksbeleid voor dit soort megavestigingen”?
Toenmalig minister Erik Wiebes (Economische Zaken) verklaarde het tot een zaak van de regio zelf. Conclusie van Heemschut: ‘De Ruimtelijke strategie Datacenters van het Rijk is duimendraaien geweest’.
De Nederlandse regering heeft in Amerika actief geworven voor de komst van dit soort vestigingen. Als Facebook (dan nog anoniem) kenbaar maakt belangstelling te hebben, is het voor het concern niet moeilijk voorrang af te dwingen (en te krijgen) in de elektriciteitsvoorziening.
Forse korting
De gemeente Zeewolde geeft de multinational een forse korting op de grondprijs. Voor landbouwgrond is de prijs hoog, maar niet voor datacentra en al helemaal niet voor de waarde die de eigenaar in de balans zal opnemen of waar hij het terrein voor kan verkopen of belenen.
“Wat Meta, het moederbedrijf van Facebook, wilde, kreeg het. Meta vroeg een eigen toegang via de provinciale weg. Volgens bestaande regelgeving mag dat niet, maar voor Meta werd een uitzondering gemaakt”. En dan zijn er de berichten over het niet toepassen van aanbestedingsregels bij de verkoop van grond.
‘Niet passend geïnformeerd’
Provinciale Staten zijn volgens Heemschut nooit geïnformeerd op een wijze die past bij de impact van het project. De handelwijze van het college van Gedeputeerde Staten werd in een motie dan ook unaniem afgekeurd.
Verantwoordelijk gedeputeerde Jan-Nico Appelman (CDA) ontsnapte maar net aan een motie van afkeuring. In de commissievergadering van 13 april 2022 sprak een meerderheid van Provinciale Staten zich uit tegen de komst van het datacentrum.
Enkele maanden eerder ontstond ook landelijk verzet. Zo werden in de Eerste en Tweede Kamer pogingen gedaan om het datacentrum tegen te houden. Hugo de Jonge, in januari 2022 benoemd tot minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO), kantte zich eveneens tegen het datacentrum maar wilde niet tornen aan besluiten van de gemeente.
Afrekening
De inwoners van Zeewolde konden bij de raadsverkiezingen in april 2022 zelf hun stem laten horen. Massaal rekenden zij af met partijen die zich tijdens de verkiezingscampagne uitspraken voor het datacentrum. De tegenstanders, ChristenUnie en Leefbaar Zeewolde, werden beloond. Leefbaar Zeewolde behaalde zelfs de meerderheid.
Meta, het moederbedrijf van Facebook, liet daarna weten haar plannen te ‘pauzeren’. Even later verklaarde het Rijk niet aan verkoop van de resterende grond te willen meewerken, omdat het plan niet voldoet aan de gestelde eisen. Bij de Raad van State waren beroepszaken aanhangig gemaakt. Eind juni 2022 werd bekend dat Meta afziet van het datacentrum. “Er is geen goede match met de omgeving”, liet het bedrijf weten.
Flevoland is een illusie armer. Wat zich bestuurlijk heeft afgespeeld, is volgens Heemschut ‘niet fraai’. Beangstigender is haars inziens ‘het triomfalisme: de blindheid voor de vele negatieve aspecten van het datacentrum’.
De reactie van de gemeente Zeewolde is terug te vinden onder nummer 38 in de geanonimiseerde Nota van Zienswijzen. www.zeewolde.nl/trekkersveld-4/ontwerpplannen-trekkersveld-4