Wie denkt aan de wintertuin in het Ursulinen kloostercomplex even buiten Mechelen (Vlaanderen), heeft wellicht meteen de prachtige art nouveau glaskoepel voor ogen. Maar ook de rest van de ruimte is waardevol, in het bijzonder de historische tegelvloer.
Na meer dan een eeuw intensief gebruik is deze hard aan restauratie toe. Voor uitvoering van de noodzakelijke consolidatiewerken heeft Vlaams minister Matthias Diependaele (Onroerend Erfgoed) een erfgoedpremie toegekend van bijna 175.000 euro.
De tegelvoer, aangelegd rond 1920, is in de loop van de tijd hevig belopen, door zusters en (kostschool)leerlingen en later door gidsen en bezoekers. Gevolg: op verschillende plaatsen zijn forse welvingen zichtbaar, met hier en daar barstende tegels. Om erger te voorkomen, is dit probleem grondig onderzocht. Temeer omdat de wintertuin in de toekomst meer bezoekers wil trekken.
Vooronderzoeken
“Met een onderzoekspremie van het Agentschap Onroerend Erfgoed zijn in het voorjaar van 2021 twee niet-destructieve vooronderzoeken uitgevoerd“, verklaart Jan De Haes, gedeputeerde van de provincie Antwerpen en covoorzitter van Stichting Kempens Landschap.
“Via camera-inspectie van de rioleringen en een stabiliteitstechnische analyse via 3D-scanning werden omvang en locaties van de vloerverzakkingen in kaart gebracht. Daaruit bleek dat niet alleen de vloer maar ook enkele kolomvoeten van de draagstructuur van de wintertuin zijn verzakt. Dat was met het blote oog niet waarneembaar. Vervolgens is bijkomend vooronderzoek verricht in de vorm van proefgravingen. Daartoe zijn in twee probleemzones de tegels verwijderd om de toestand en opbouw van de vloer en ondergrond na te gaan. Geconstateerd is dat de verzakte kolomvoeten steunen op geïmproviseerde funderingen. Onder de tegelvloer waren holtes zichtbaar en de onderliggende aarde bleek amper aangedamd”.
Oorlogsgeweld
Volgens de Stichting Kempens Landschap zijn deze vaststellingen perfect te rijmen met de historie van de wintertuin, die naar verluidt na het einde van de Eerste Wereldoorlog in allerijl werd verplaatst. Grote delen van het Ursulineninstituut waren tijdens WOI verwoest geraakt.
Hoewel de wintertuin het oorlogsgeweld relatief goed had doorstaan, besloten de zusters Ursulinen om de kwetsbare constructie een kwartslag te draaien en tussen twee vleugels van het gebouwencomplex in te schuiven. Om het geheel te doen passen, werd de metalen draagstructuur deels aangepast. Verder kreeg het interieur een vernieuwde afwerking. Voor de vloer van de binnenruimte kochten de zusters nieuwe keramische tegels met floraal patroon bij La Céramique Nationale uit Welkenraedt. In de zijgalerij zijn de door Villeroy en Boch geproduceerde vloertegels van de oorspronkelijke binnenruimte hersteld.