De komende tien jaar is 770 miljoen euro extra nodig voor restauraties van rijksmonumenten die geen woonhuis zijn. Het gaat om kerken, kloosters, molens, vuurtorens en boerderijen met grote cultuur-historische waarde. Dat blijkt uit het vandaag verschenen tussenrapport Onderzoek restauratieopgave niet-woonhuis-rijksmonumenten.
Staatssecretaris Fleur Gräper (Cultuur en Media) en het IPO (Interprovinciaal Overleg) namen het rapport in ontvangst. Rijk, provincies, gemeenten en het Nationaal Restauratiefonds gaven opdracht tot het onderzoek.
Grote noodzaak
Volgens Gräper schetst het rapport de grote noodzaak om restauraties op te pakken. “We hebben in Nederland prachtige beeldbepalende rijksmonumenten. Deze karakteristieke gebouwen vertellen onze geschiedenis en daarom willen we ze voor volgende generaties behouden. De opgave is echter groter dan het bedrag dat nu beschikbaar is. Of en hoeveel extra geld er straks vrijgemaakt wordt is aan een volgend kabinet”, aldus de staatssecretaris, die zegt in gesprek te gaan met provincies en gemeenten over een gezamenlijke aanpak voor de lange termijn. Ook wordt onderzocht wat eigenaren zelf kunnen bijdragen.
Samen verantwoordelijk
Rijksoverheid, provincies en eigenaren zijn samen verantwoordelijk voor de financiering van restauraties van rijksmonumenten die geen woonhuis zijn. Een aantal grote monumenten is volgens het IPO nu al dringend toe aan restauratie.
Het gaat bijvoorbeeld om Veenhuizen in Drenthe, klooster Steyl in Limburg en Museum Prinsenhof in Delft. Ook is er een specifieke opgave bij het groene erfgoed (zoals parken en kasteeltuinen).
Het beschikbare budget van rijk en provincies is voor de restauraties van deze grote en groene monumenten niet voldoende. Het tussenrapport bevestigt dit. “Deze categorieën verdienen daarom apart aandacht”.
Onderdeel identiteit
“Erfgoed is een wezenlijk onderdeel van onze identiteit. Daar moeten we zuinig op zijn en daarom moeten we onder meer de onderhoudsachterstand van 14,6 procent terugbrengen naar 10 procent. Hiervoor is extra inzet en investering nodig. Wij pleiten ervoor om de financiering voor de noodzakelijke restauratieopgaven voor de langere termijn gezamenlijk met het rijk te regelen. Dus niet steeds een noodgreep maar een duurzame voorziening voor middelen”, zegt gedeputeerde Meindert Stolk, portefeuillehouder erfgoed namens de gezamenlijke provincies.
Lage schatting kosten
De rijksoverheid streeft naar een aanvaardbare restauratie-achterstand van 10 procent. Het percentage niet-woonhuis rijksmonumenten in matige of slechte staat is op het ogenblik bijna 15 procent. Om dit terug te brengen is de komende tien jaar in totaal 1,22 miljard euro nodig. Als rijk en provincies hun bijdragen van de afgelopen jaren voortzetten is 450 miljoen euro hiervan gedekt. Resteert een financieringsopgave van 770 miljoen euro.
In het onderzoek zijn de kosten voor interieurherstel en herstel van fundering maar gedeeltelijk meegenomen. Kosten voor verduurzaming en toegankelijkheid en de aanwijzing van nieuwe monumenten zijn niet meegenomen.
In Nederland zijn ruim 60.000 beschermde rijksmonumenten. Gebruikelijk is dat de kosten van restauratie van deze monumenten deels door eigenaren en deels door overheden worden opgebracht. Dat kan door eigen bijdragen of leningen. De onderzoekers geven in het rapport aan dat kerkbesturen, vrijwilligersorganisaties of eigenaren van boerderijen grote moeite hebben om hun eigen bijdrage op te brengen.
Versterken financieringsstelsel
Vorig jaar heeft het kabinet Rutte IV eenmalig 15 miljoen euro extra vrijgemaakt voor een aantal urgente restauraties van grote monumenten. Gemeenten en provincies verdubbelden dat bedrag. Dit extra geld ging onder meer naar het aquarium van dierentuin Artis in Amsterdam, de Bovenkerk in Kampen, de Poldertoren in Emmeloord en Fort Sabina in Willemstad.
Het ministerie van OCW is bezig met het versterken en vernieuwen van het financieringsstelsel voor monumentenzorg. Het kabinet verhoogde de garantstelling voor leningen van het Nationaal Restauratiefonds (NRF) van 380 miljoen euro naar 500 miljoen euro zodat eigenaren van monumenten ook in de toekomst aanvullende financiering kunnen krijgen. Het NRF verstrekt leningen met een lage rente voor het restaureren en verduurzamen van monumenten.
Het eindrapport van het Onderzoek restauratieopgave niet-woonhuis-rijksmonumenten gaat later dit jaar naar de Tweede Kamer.
Foto: Gestichtscomplex Het Tweede Gesticht (met in het verlengde daarvan de vijfde wijk Op de horizon het hoogveen: het Fochteloerveen) in Veenhuizen (foto Miranda Drenth).