Het Trammeke, de mobiele dam langs de Grote Nete op de grens van Herselt en Westerlo in de Belgische provincie Antwerpen, wordt gerestaureerd en herbestemd. Het Kempens Landschap coördineert de werkzaamheden in partnerschap met de gemeenten Herselt en Westerlo en Landschapspark de Merode.
Het mechanisme van het industrieel erfgoed op het kasteel van Prins Simon de Merode werd vroeger gebruikt als stuwsysteem op de Grote Nete. Het dateert uit 1874 en speelde een belangrijke rol in het reguleren van het waterpeil van de zijrivier van de Nete in het stroomgebied van de Schelde. Het trekmechanisme bevindt zich op de oever van de gemeente Westerlo; de rail – waarop Het Trammeke zelf ligt – situeert zich op de oever van de gemeente Herselt. Aangezien het monument gelegen is langs het wandel- en fietsnetwerk van de Merode, zorgt restauratie van Het Trammeke ook voor Landschapspark de Merode voor een extra toeristische troef.
Stuw- en sluissysteem
Volgens Jan De Haes, covoorzitter van de Stichting Kempens Landschap, was de functie van het lokale stuw- en sluissysteem veelzijdig. “Het Trammeke maakte het bijvoorbeeld mogelijk om na de eerste oogstperiode de hooilanden onder water te zetten, waardoor een tweede hooioogst mogelijk werd. Daarnaast diende het systeem om het water van de kasteelvijver te verversen en om het vervoer van ijzererts over de Grote Nete te vergemakkelijken”.
De Haes’ collega Kathleen Helsen, ook voorzitter van Landschapspark De Merode: “Sinds 1999 is Het Trammeke officieel erkend als beschermd monument omwille van zijn historische, industrieel-archeologische en volkskundige waarde. Maar het mechanisme verkeert in slechte staat. In Herselt en Westerlo gingen handen de lucht in om het erfgoed nieuw leven in te blazen. Om te bepalen of en hoe het sluissysteem gerestaureerd kan worden, gaf het Kempens Landschap eerder opdracht voor een bouwhistorisch en materiaal-technisch onderzoek”.
Restauratie en herbestemming
Volgens Kristof Van Dingenen, schepen van Cultuur en Toerisme in Herselt, leidde het vooronderzoek tot de keuze voor ‘volledige restauratie zonder opstuwing’ als meest geschikte aanpak. “Dat scenario omvat het opknappen van Het Trammeke, maar niet van het mechanisme om de omliggende stukken land onder water te zetten. Daardoor kan publiek het openen en sluiten van het sluissysteem gedemonstreerd worden zonder impact op het landschap”.
Schepen Kristof Welters (Cultuur en Toerisme) van Westerlo kijkt uit naar het eindresultaat: “De restauratie biedt een waardevolle kans om de rijke geschiedenis van het sluissysteem te ontsluiten. Het toont hoe deze industriële erfenis het landschap en de landbouw van de regio heeft beïnvloed. Herstel van het erfgoed zal ervoor zorgen dat geïnteresseerden binnenkort met eigen ogen kunnen zien hoe Het Trammeke vroeger werkte”.
Financiering
De totale restauratiekosten worden geraamd op 123.537,37 euro. De Stichting Kempens Landschap diende met succes een aanvraag voor een erfgoedpremie in bij het agentschap voor Onroerend Erfgoed voor 70 procent van de kosten. Landschapspark de Merode gaf 10.000 euro cofinanciering aan het voorafgaande onderzoek en ondersteunt het project zelf met 20.000 euro. De overige kosten worden gedragen door de gemeenten Herselt en Westerlo.
Foto: Het mechanisme dateert uit 1874. Het speelde vroeger een belangrijke rol in het reguleren van het waterpeil van de Grote Nete (foto James van Leuven).