Het van oorsprong middeleeuwse Kasteel Wijchen is door VB Erfgoed en Architectuur ingrijpend gerestaureerd. Het karwei nam anderhalf jaar in beslag. In het kasteel zijn onder andere de raadszaal van de gemeente, een trouwzaal en Museum Kasteel Wijchen ondergebracht.
Door de binnenplaats met een volledig glazen dak te overkappen, is een centrale ontvangstruimte ontstaan voor zowel de representatieve ruimtes van de gemeente als het museum.
Voorafgaand aan de restauratie onderzocht VB Erfgoed en Architectuur in opdracht van de gemeente Wijchen de haalbaarheid. Dit met als oogmerk het kasteel toekomstbestendig en integraal toegankelijk te maken, de maatschappelijke functie te versterken en de cultuurhistorische belevingswaarde te vergroten.
Museum Kasteel Wijchen wordt op 26 februari heropend.
Rijke historie
Kasteel Wijchen wordt voor het eerst genoemd in 1392, maar dateert in zijn huidige vorm uit het begin van de zeventiende eeuw. Emilia van Nassau (de dochter van Willem van Oranje) vestigde zich in het Gelderse Wijchen, nadat zij door haar huwelijk met de katholieke Emanuel van Portugal uit de familie was verstoten.
Na een grondige verbouwing van de oorspronkelijke burcht kreeg het kasteel zijn huidige verschijningsvorm. Na een grote brand in 1906 is het kasteel in oude luister hersteld.
In de jaren dertig van de vorige eeuw kocht de gemeente Wijchen het kasteel, dat sindsdien de vaste vergaderplek is van het college van burgemeester en wethouders en de gemeenteraad. In de jaren negentig vond een renovatie plaats, met als doel Museum Kasteel Wijchen op de zolder te vestigen. Daarbij zijn betonvloeren aangebracht en is een lift toegevoegd. De aanpassingen waren pragmatisch van aard en hadden weinig oog voor het karakter van het kasteel. De indrukwekkende, historische buitenzijde strookte niet meer met de beleving binnen, waar de oorspronkelijke kasteelsfeer plaats had gemaakt voor een modern en wit interieur.
Hoofdopzet
Het kasteel heeft een nagenoeg vierkante plattegrond en wordt omsloten door een gracht. Het gebouw bestaat uit een U-vormig hoofdvolume met centraal een markante toren.
Door een vooruitspringend volume met de poort en erboven een kapel wordt een binnenplaats omsloten. Een van de gevels langs de binnenplaats heeft een open galerij, uniek in Nederland. Op iedere buitenhoek is het kasteel voorzien van een arkeltoren. Kasteel Wijchen is in een Italianiserende, Hollandse renaissancestijl gebouwd.
Glazen dak
De grootste aanpassing is de toevoeging van een glazen overkapping over de binnenplaats. Hierdoor werd het mogelijk de in de jaren negentig dichtgezette galerij te openen en een aantrekkelijke ontvangst met balie te maken voor de gemeente, de VVV en het museum.
Door het dak en de benodigde constructie (inclusief tien meter lange balken) volledig in glas uit te voeren, is de uitstraling van de binnenplaats behouden en is het zicht op de toren zo transparant mogelijk.
Historisch cachet terug
De historische ruimten rond de binnenplaats zijn gerenoveerd en tonen alle periodes die het kasteel heeft doorgemaakt, van renaissance (kapel) tot jaren dertig (burgemeesterskamer en raadszaal).
De historische kleuren die door kleuronderzoek aan het licht zijn gekomen, geven elk vertrek een eigen sfeer. De stoffering is er per ruimte op afgestemd. De trouwzaal is met meubilair in bruikleen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) weer in historische stijl ingericht. Voor de raadszaal is een nieuwe, ovale opstelling ontworpen.
Op de eerste verdieping zijn vergader- en presentatieruimten ingericht die verhuurd kunnen worden. Door de enfilade (as met deuren op een rij) te herstellen en van glazen puien te voorzien, is op die etage weer de oude rondgang ontstaan.
Museum
Het museum is op de zolderverdieping van het kasteel gehuisvest. Museum Kasteel Wijchen vertelt het verhaal van de ontwikkeling van de streek van de prehistorie tot nu aan de hand van een prachtige archeologische collectie.
De beleving van het kasteel speelde tot voor kort nauwelijks een rol van betekenis. Door het overkappen van de binnenplaats is een centrale ontvangstruimte ontstaan, met onder de gewelven van de open galerij de receptie van het museum. Ook het VVV-kantoor is daar gevestigd. Tot de renovatie moesten bezoekers zonder ontvangstmoment zelf met de lift naar boven, wat een ongastvrij gevoel gaf. Nu kunnen zij vanuit de ontvangstruimte niet alleen met de lift, maar ook via de oude spiltrap in de traptoren de zolder bereiken.
Souterrain
Het souterrain was door de beperkte hoogte voorheen nauwelijks bruikbaar. Door de vloer in een deel van het souterrain te verlagen, zijn nu ook de gewelfde, historisch interessante kelderruimtes voor publiek toegankelijk.
De verlaagde loopzone is als een moderne, betonnen toevoeging vormgegeven zodat de historische gelaagdheid zichtbaar blijft. Deze ruimten zijn door het museum ingericht om de ontwikkeling van het kasteel en het verhaal van de verschillende bewoners te vertellen.
Een bijzonder element is het cachot, een politiecel met stenen bed en poepton, die tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw in gebruik was. Naast de historische elementen zijn moderne voorzieningen als garderobe en toiletten in het souterrain ingepast. Deze zijn als vrijstaande, eiken blokken in de gewelfde ruimte geplaatst, zodat het effect van het daglicht in de historische ruimte zichtbaar blijft.
Installatietechniek, toegankelijkheid en duurzaamheid
Tezamen met de bouwkundige aanpassingen zijn de installaties vernieuwd en is een flinke duurzaamheidsslag gemaakt. Alle ramen zijn voorzien van maatwerk achterzetramen.
In de vloer van de binnenplaats is lage-temperatuur verwarming aangebracht, afgewerkt met historische klinkerbestrating. De installaties zijn aangesloten op een warmtepomp. Alle installaties en kanalen zijn op de verdieping in verdikte wanden weggewerkt. Hierdoor konden de historische ruimten op de begane grond van veel installatiewerk gevrijwaard blijven. Ook zijn alle etages van het kasteel integraal toegankelijk gemaakt, zodat er voor iedereen een gelijkwaardig bezoek mogelijk is.
Het ontwerp is in nauwe samenwerking met de gemeente Wijchen en Museum Kasteel Wijchen tot stand gekomen. Door bruiklenen uit het depot van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) was het mogelijk de ruimten een historisch cachet te geven. De renovatie is mede mogelijk gemaakt dankzij subsidie van de provincie Gelderland.