Door een unieke samenloop van omstandigheden heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed nabij Terschelling een opmerkelijke ontdekking gedaan. Bij het bergen van containers die het containerschip MSC Zoë begin 2019 verloor, zijn resten van een zestiende-eeuws scheepswrak aangetroffen.
Het wrak, beladen met meer dan 13.000 kilo koperen platen van de invloedrijke Duitse handelsfamilie Fugger, biedt een zeldzame kijk op de complexe handelsnetwerken en de geavanceerde metallurgische technieken van de Renaissance.
Toevallig
Tijdens zoektochten naar de verloren containers van MSC Zoë, 15 kolometer ten noorden van Terschelling in de vaargeul Terschelling – Duitse Bocht, stuitten de bergers op het Koperplatenwrak. Het onderzoeksteam ontdekte dat het schip, waarschijnlijk gebouwd rond 1540 in Holland of Noordwest-Duitsland, geladen was met koperen platen gestempeld met het Fugger-logo. Deze platen, afkomstig uit de mijnen van Neusohl (huidig Slowakije), waren mogelijk onderweg naar muntslagerijen in Amsterdam of Antwerpen.
Handelsmagnaten Renaissance
Jakob Fugger ‘de Rijke’ verwierf een monopolie op Europese kopermijnen, wat de basis legde voor de immense rijkdom en invloed van de familie. Haar financiële en politieke macht reikte tot de hoogste Europese vorstenhuizen en speelde een cruciale rol in historische gebeurtenissen, zoals de verkiezing van Karel V tot keizer. De Fuggers financierden keizers en koningen en beïnvloedden daarmee de Europese en wereldgeschiedenis op ongekende wijze.
Dendrochronologisch onderzoek van het scheepshout heeft bevestigd dat het schip kort na 1537 is gebouwd. Deze precisiedatering helpt om de historische context van het schip nauwkeurig te plaatsen en biedt inzichten in de bouwtechnieken van de tijd. Uit historische bronnen blijkt dat in 1546 juist de halve bollen van de najaarsvloot van de Fuggers in Bremen in beslag werden genomen. De datering en samenstelling van de lading van het ontdekte scheepswrak suggereren dat dit schip mogelijk deel uitmaakte van diezelfde vloot.
Verder toont analyse van de Sonttolregisters aan dat veertien Bremerschippers destijds met koper door de Sont voeren op weg naar Antwerpen of Amsterdam, hetgeen de betrokkenheid van deze regio in de koperhandel van de Fuggers verder onderstreept.
Toepassingen koper
De geborgen koperen platen en pakketten onthullen het brede scala aan toepassingen voor koper in de 16e eeuw, waaronder munten, huishoudelijke voorwerpen zoals potten en ketels, en mogelijk zelfs decoratieve elementen. De ontdekking van de Saigermethode in de verwerking van het koper illustreert volgens kenners de geavanceerde technologieën die destijds gebruikt werden om metaal te raffineren.
Na vaststelling dat behoud in situ onmogelijk was vanwege natuurlijke erosie en het risico op plundering, heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) besloten de hele vindplaats op te graven. Dit maakt het mogelijk om alle overblijfselen en voorwerpen veilig te bewaren en grondig te onderzoeken. Volgens de dienst is dat essentieel voor ons begrip van de maritieme geschiedenis en handelsdynamiek van de vroegmoderne periode.
Rapport
De bevindingen van het diepgaande onderzoek zijn uitvoerig gedocumenteerd in het archeologische rapport Rapportage Archeologische Monumentenzorg 281: Koper, containers en concreties – Waarderend onderzoek en opgraving van het Koperplatenwrak (Noordzee). Dit verslag omvat gedetailleerde analyses van het aangetroffen materiaal, de scheepsbouwkundige kenmerken en de historische context van het wrak. Het waardevolle document is volgens deskundigen van de RCE essentieel voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van maritieme handel en archeologie.
“De vondst benadrukt de waarde van multidisciplinaire samenwerking in archeologie en het belang van onze maritieme geschiedenis”, aldus een woordvoerder van de RCE. De rijksdienst zet zich in voor het onderzoeken en conserveren van dergelijke vondsten, die het begrip van het verleden verrijken en de culturele identiteit versterken.
Foto: Een van de vele koperplaten uit het 16-eeuwse vrachtschip van de Duitse familie Fugger (foto Margareta Svensson).