De eerste vijf eilanden van Marker Wadden in het Markermeer zijn ontwikkeld, de aanleg van twee nieuwe is gaande. Het project geldt als een geslaagd voorbeeld van natuurherstel waarin zowel ecosysteemfuncties voor de mens als het verbeteren van de natuurwaarden goed uit de verf komen.
Dat stelt een team onderzoekers van de Radboud Universiteit in Nijmegen, het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) en de Rijksuniversiteit Groningen samen met Natuurmonumenten in een recent uitgebrachte publicatie.
In Ecological Solutions and Evidence beschrijven zij de ecologische achtergrond en wetenschappelijke bevindingen van de eerste vier jaar van het innovatieve project. Planten, vogels en vissen hebben meteen bezit genomen van het gebied.
Ecologische waarde
Economische ontwikkelingen gaan vaak ten koste van natuurlijke processen van ecosystemen. Dat geldt zeker voor zoetwater ecosystemen die worden ingericht voor waterveiligheid, drinkwatervoorziening, commerciële bevissing of recreatie.
Wat voor mensen mogelijk een verbetering van de functionaliteit van een rivier of meer betekent, gaat vaak ten koste van de biodiversiteit en de ruimte voor de natuur. “Dat was ook het geval in het Markermeer,” weet onderzoeker Casper van Leeuwen (Radboud Universiteit). “Het meer is in 1975 kunstmatig ontstaan in het IJsselmeer als voorbereiding voor de inpoldering van de Markerwaard. Maar nadat die drooglegging vervolgens werd afgeblazen ten behoeve van natuur, recreatie en zoetwatervoorziening, is de laatste decennia de ecologische waarde van het Markermeer steeds meer achteruitgegaan. Dat komt waarschijnlijk doordat het kunstmatig aangelegde zoetwatermeer allerlei elementen mist die in natuurlijk gevormde zoetwatermeren wel aanwezig zijn”.
Vooruitkijken
Klassiek herstel, dus teruggaan naar de situatie van voor de afsluiting van de Zuiderzee, was in het geval van het Markermeer niet haalbaar, aangezien dan de Houtribdijk en de Afsluitdijk weg zouden moeten worden gehaald.
“Klassieke vormen van ecosysteemherstel gericht op alleen natuurwaarden krijgen vaak veel weerstand vanuit de maatschappij”, meent hoogleraar Han Olff (Rijksuniversiteit Groningen). “Het was tijd voor een nieuwe manier van denken”.
Daarom is in 2016 begonnen met een innovatieve vorm van natuurherstel: de aanleg van een archipel van vijf eilanden, genaamd Marker Wadden, met slib, zand en klei uit het Markermeer zelf. De eilanden hebben als doel de natuurwaarde van het Markermeer te stimuleren, door het toevoegen van karakteristieke elementen van natuurlijke meren. Zo werd gezorgd voor geleidelijke land-waterovergangen, variatie in waterdieptes en luwten tussen de eilanden waar het door de wind opwervelende slib kan bezinken. De aanpak is tot dusver uiterst succesvol: vogels en vissen blijken het nieuwe gebied direct in gebruik te nemen, terwijl de ecosysteemfuncties voor de mens (recreatie, zoetwater, visserij) behouden zijn gebleven.
“Het bijzondere van Marker Wadden is dat vooruit wordt gedacht: wat kan er ontstaan als je natuurlijke processen de ruimte geeft”, verklaart Liesbeth Bakker, onderzoeker bij het NIOO-KNAW en hoogleraar aan de Wageningen Universiteit. “Al binnen vier jaar laat het project zien hoe natuurontwikkeling volgens zo’n rewilding-benadering een stimulans kan geven”.
Uniek
Volgens de onderzoekers is de aanleg van Marker Wadden een uniek voorbeeld van een nieuwe vorm van ecosysteemherstel. “Zulke nieuwe methoden zijn hard nodig om de huidige achteruitgang van belangrijke ecosystemen wereldwijd ten goede te keren”.
Foto: Casper van Leeuwen.