Terwijl de gasprijs tot grote hoogte stijgt, presenteerden drie ontwerpteams op de Dutch Design Week op woensdag 20 oktober plannen om negen van de grootste kerken in Nederland te verduurzamen.
Het waren de finalisten van de Prijsvraag ‘Sublieme schoonheid |Sublieme duurzaamheid’, uitgeschreven door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) en de rijksbouwmeester.
Deelnemers aan de prijsvraag was gevraagd concrete oplossingen voor het verduurzamen van iconische stadskerken in te dienen. Meer in het bijzonder: oplossingen die niet eerder zijn bedacht en tegelijkertijd goed uitvoerbaar zijn, bij voorkeur ook voor andere (dorps-)kerken.
Meer dan energetische oplossingen
Sublieme duurzaamheid behelst meer dan energetische oplossingen, opende Floris Alkemade, net rijksbouwmeester-af, de bijeenkomst: “Verduurzaming gaat vaak over de technische vraag, maar zij is ook een streven in sociale zin”.
In de prijsvraag ging het niet over haalbaarheid, financieel of technisch, maar om inspiratie en ‘verleiding en verlangen als drijfveer. Want als mensen graag iets willen, speelt geld niet altijd een rol, aldus DDW-directeur Martijn Paulen.
Drie teams en negen grote kerken, verdeeld over drie thema’s passeerden de revue. Elk team ‘gooit een steen in de vijver’ zag algemeen directeur Susan Lammers van de RCE. “Ik hoop dat deze plannen die hemel en aarde, schoonheid en duurzaamheid koppelen straks toegepast kunnen worden, ook in dorpskerken”.
Warme kleren
Voor het ontwerp van het team COUP, Urban Produces, buro Belén, De Groene Grachten in samenwerking met Hylkema Erfgoed en Bartenbach, behorend bij het thema Binnenklimaat, geldt dat zeker.
Zijn zoektocht naar manieren om het binnenklimaat te veraangenamen heeft even mooie als simpele oplossingen opgeleverd: verwarm niet de kerk, maar verwarm de mensen. Bezoekers en kerk trekken warme kleren aan. Voor elke individuele bezoeker is er een isolatie-overgooier van vilt en wol, geïnspireerd op de kazuifels. En als meer mensen bijeen willen komen kunnen delen van de kerk gecompartimenteerd warm gehouden worden met grote tenten, of grafietgordijnen rond kapelletjes bijvoorbeeld. En na afloop vouw je alles weer netjes en compact op. Een mooi samengaan van poëzie, techniek en schoonheid, complimenteerde moderator Tracy Metz. Al is het wel uitkijken met de kaarsen.
Regenwatergordijn
“Spannend en gedurfd”, dacht Ellen Snoep, directeur van de Grote Kerk in Naarden toen ze de plannen voor het thema Energiekoppelingen zag. Maar zij schrok ook een beetje, want het team ABT en Obscura in samenwerking met Lesia Topolnyk grijpt stevig in.
Het bouwt naast elke kerk een nieuw paviljoen, dat ‘de kerken transformeert in een metabolische bron’. In dat paviljoen komen energiestromen samen en worden functies gecombineerd die een aanvulling kunnen zijn op wat de kerken ontberen.
In Amsterdam met een regenwatergordijn van dak naar vloer in de Oude Kerk; in Naarden met zicht op de kunstwerken op het plafond van de Grote Kerk; en in Groningen als markering van de ingang van de Der Aa-kerk.
Groene oases
Braaksma en Roos Architecten, Inside Outside, Antea Group in samenwerking met Johanna van Doorn Cultuurhistorie en ruimtelijke kwaliteit keken naar nieuwe vormen van verbinding tussen kerk en omgeving en vonden die in de aanleg van tuinen.
Zij transformeren de stenige omgeving van het gebouw in groene oases, elk geïnspireerd op de vorm of historie van de kerk. Als een verbindende en uitnodigende toegang.
Een verdiepte tuin in het ontbrekende middendeel van De Domkerk in Utrecht en radiale tuinen rondom de straalkapellen van de Sint Bavo in Haarlem. Ook bij de Sint Jan in Den Bosch zien de ontwerpers de tuin als voortzetting van de ruimtelijke en emotionele ervaring buiten de kerk.
Op ander been
De prijsvraag was uitdrukkelijk een exercitie in ‘dromen’, in ‘vrij denken’. Dus waren het de kerkbestuurders die het stevigst met de voeten op aarde stonden.
In het debat ter afsluiting merkte de directeur van de Kerkrentmeesters van de Protestantse Kerk Nederland Jos Aarnoudse op dat de grote stadskerken in deze prijsvraag een redelijk tot goed verdienmodel hebben, terwijl veel kleinere kerken denken: hoe kom ik uit?’
“Kerkbesturen hebben geen idee wat er allemaal kan. Jullie zetten ons fantastisch op een ander been. Maar er is wel een vertaling nodig voor de bouw- en de kerkwereld. Het helpt als jullie communicatie als ontwerpers aansluit bij de wereld van kerkbesturen”.
‘Zet een stap’
Het plezier van de ontwerpteams was voelbaar en zichtbaar; denken over kerken inspireert. Ook jongere generaties voelen in de gebouwen een andere betekenislaag, al is die niet per se religieus van aard.
Voormalig rijksbouwmeester Alkemade vatte de spirit van de prijsvraag samen: “Bezieling en verbeeldingskracht en wat eruit voortkomt maakt het leven de moeite waard. Heb lef en zet een stap, net als de bouwers honderden jaren geleden deden. Want als zij destijds dachten ‘wat gaat ons dat kosten?’, hadden we nu geen van de negen kerken gehad”.
Tijdens de bijeenkomst werd het magazine ‘Sublieme Schoonheid | Sublieme Duurzaamheid’ uitgedeeld. Daarin staan alle kerken en ontwerpen op een rij. Bekijk het magazine.
Susan Lammers (geheel links) en Floris Alkemade (uiterst rechts) reiken het magazine ‘Sublieme schoonheid | Sublieme duurzaamheid’ uit aan Ellen Snoep (Grote Kerk Naarden), Rutger Jans (Sint Jan Kathedraal Den Bosch) en Coby Zandbergen (Academiehuis Grote Kerk Zwolle).