De eisen voor herbestemming van het oude Pieter Baan Centrum in Utrecht zijn ambitieus: ruimte voor kwetsbare doelgroepen, beleefbare cultuurhistorie en een groen oeverpark. Maar aan belangstelling geen gebrek.
Er komt veel ruimte voor huizen: 10.500 vierkante meter voor sociale huur, woningen voor kwetsbare doelgroepen, middenhuur en vrije sector. De rest van de 15.500 vierkante meter wordt ingevuld met broedplaatsen, horeca en andere functies zoals een circulaire werkplaats.
Maatschappelijke ambities
“Ruimte voor kwetsbare doelgroepen is een belangrijke eis in de visies voor herbestemming”, weet Ingrid Juffermans van verkoper het Rijksvastgoedbedrijf (RVB).
“Denk aan jongeren in de jeugdzorg, dak- en thuislozen en statushouders. Het is de combinatie van maatschappelijke ambities voor woningbouw, huisvesting van kwetsbare doelgroepen, duurzaamheid en groen die het Stedenbouwkundig Programma van Eisen (SPvE) bijzonder maakt”.
Het RVB heeft het programma voor de voormalige psychiatrische observatiekliniek samen met de gemeente Utrecht en het Atelier Rijksbouwmeester opgesteld. Inspiratiebron was het gedachtengoed van forensisch psychiater Pieter Baan, directeur van de in 1949 geopende kliniek. “Het ging Baan om de persoonlijke ontwikkeling van de mens. Hij wilde dat iedereen weer onderdeel van de maatschappij kan uitmaken. Dat geldt ook voor wat wij willen met het Pieter Baan Centrum”.
Community
Voor de ambities in het SPvE voldeden uiteindelijk vijf visies aan de scores die gesteld waren in de selectiefase. Deze partijen brachten op 19 september een bod uit. KondorWessels Vastgoed deed de hoogste bieding. Het koopcontract is op 17 november getekend, de levering is voorzien op 19 december.
KondorWessels Vastgoed heeft volgens de RVB niet alleen ruimte voor kwetsbare groepen gereserveerd, het bedrijf wil ook een gemeenschap opbouwen. “Het is echt een keuze om van de community deel uit te maken. Als je een huis huurt van de woningbouwvereniging ben je ook mentor van een kwetsbare jongere. Dus als je heel erg op jezelf bent en je buren niet groet, is dit niets voor je”.
Bedoeling is dat kwetsbare jongeren binnen het complex begeleid aan de slag gaan in culturele broedplaatsen, moestuin of horeca. Op een gegeven ogenblik schuiven ze door naar een reguliere woning en worden zelf mentor.
Tijdlagen
Het sociale programma is terug te zien in de plannen voor het cultuurhistorische erfgoed. Juffermans: “Je wilt open en uitnodigend zijn en tegelijkertijd laten zien dat het een penitentiaire inrichting is geweest”.
Kondor Wessels Vastgoed heeft ervoor gekozen van de muur een verbindend element met openingen te maken. Ook komen er QR-codes. Wie die scant, ziet op zijn of haar smartphone de geschiedenis en de verhalen.
Er is sprake van drie tijdlagen. Het begon met het Huis van Bewaring uit 1897. De Duitse bezetter voegde er een stenen barak aan toe tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tenslotte kreeg de psychiatrische kliniek er in de jaren zeventig een voor die tijd kenmerkende betonarchitectuur bij die zo min mogelijk de uitstraling van een gevangenis had.
Geen tralies
Nergens kwamen tralies voor ramen. In het voorstel zijn de gebouwen leidend voor hun nieuwe functie. Neem het Huis van Bewaring.
“Van al die kleine cellen oude stijl zou je woningen kunnen maken. Maar dan moet je muren doorbreken. Balkons zouden het beeld van de oude negentiende-eeuwse gevel doorbreken. Het voorstel laat de oude structuur grotendeels intact en maakt van de cellen ruimtes voor creatievelingen en ondernemers. Een keuze die de selectiecommissie waardeert”.
In de oude barak komt horeca. Die sluit aan op het oeverpark dat aangelegd wordt op de parkeerplaatsen langs de Kromme Rijn. Op de oude binnenplaatsen (luchtruimtes) is het idee om stenen te vervangen door meer groen toe te voegen. Goed tegen hittestress in de zomer en belangrijk voor het opvangen van regenwater bij hevige stortbuien.
Consortia
“Het was een grote uitdaging om een SPvE op te stellen dat voorziet in alle maatschappelijke ambities van deze tijd, maar tegelijkertijd een realistische business case is”, zegt Juffermans.
Haars inziens is een zorgvuldig proces doorlopen met uitgebreide buurtparticipatie. “De uitdaging is het bijeenbrengen van alle ontwikkelpunten uit het programma. We hebben daarom de markt de tijd gegeven consortia samen te stellen en afspraken te maken met woningbouwcorporaties, zorginstellingen en beleggers. Het is fantastisch dat zich vervolgens vijftien consortia voor de koop hebben ingeschreven en een visie hebben ingediend voor de herontwikkeling van het Pieter Baan Centrum. De markt is duidelijk bereid een maatschappelijke bijdrage te leveren”.
Foto: Het oude Pieter Baan Centrum in Utrecht heeft aan belangstelling voor herbestemming geen gebrek. De eisen zijn ambitieus (foto Rijksvastgoedbedrijf).