Het historisch bijzondere gebied Plan Zuid laat goed zien, hoe vooruitstrevend de opvattingen van stadsbestuur en architecten begin 20e eeuw waren in de stadsontwikkeling en volkshuisvesting van Amsterdam en Nederland. Door het gebied aan te wijzen als beschermd stadsgezicht biedt het rijk extra mogelijkheden om de mooie omgeving te behouden. Een passend moment omdat Plan Zuid dit jaar 100 jaar geleden door de gemeenteraad van Amsterdam is goedgekeurd.
Vandaag (5 oktober) biedt directeur Cees van ’t Veen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) namens de ministers Jet Bussemaker (OCW) en Melanie Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) de gemeente Amsterdam de bescheiden aan, die bij die nieuwe status horen.
Berlage
Architect en stedebouwkundige H.P. Berlage kreeg ruim een eeuw geleden de opdracht om voor het gebied ten zuiden van de De Lairessestraat en de Pijp een nieuw uitbreidingsplan te maken. Zijn ‘Plan Zuid’ voorzag in grote aantallen kwalitatief goede woningen, waaraan in de beginperiode van de 20e eeuw grote behoefte was.
Berlage besteedde veel aandacht aan een goed en mooi ontwerp van de stadsuitbreiding. Dat uitte zich in een stratenpatroon met brede lanen en smalle, soms knikkende straten, imposante en intieme pleinen, en bruggen die de wijk verbonden met de 19e-eeuwse stadsdelen. Berlage plaatste de openbare en grotere gebouwen op centrale punten, wat bijdroeg aan het monumentale karakter van het gebied. Zijn ‘masterplan’ werd verder ingevuld door andere architecten, onder streng toezicht van een speciale bouwbegeleidingscommissie. Daardoor oogt Plan Zuid als eenheid. De gevels met versieringen in baksteen en natuursteen, de steile pannendaken en torens op hoeken van straten en pleinen zijn grotendeels in de stijl van de Amsterdamse School. Plan Zuid wordt internationaal gerekend tot de belangrijkste stedenbouwkundige plannen uit de eerste helft van de 20e eeuw.
Geen glazen stolp
Met de aanwijzing als beschermd stadsgezicht erkent de rijksoverheid heel expliciet de bijzondere waarden van Plan Zuid. Het rijk wil het mooie gebied graag behouden – ook voor toekomstige generaties. Niet door er een glazen stolp overheen te zetten en elke verandering af te wijzen. Het gaat erom afspraken te maken met de gemeente en de bewoners en eigenaren over de omgang met de bijzondere waarden in het gebied. Ontwikkelingen die passen in de historische omgeving, blijven mogelijk en kunnen bijdragen aan het duurzaam behoud van de unieke kenmerken van Plan Zuid.
Amsterdam is internationaal bekend vanwege haar goed bewaarde historische binnenstad. De hoofdstad vormt een aantrekkelijke omgeving voor bewoners, bedrijven en instellingen èn voor de vele bezoekers die haar jaarlijks aandoen. Om het bijzondere karakter te behouden, is de binnenstad in 1999 aangewezen als beschermd stadsgezicht. De 17e-eeuwse grachtengordel is bovendien UNESCO werelderfgoed. Ook de tuin- en dijkdorpen in Noord zijn aangewezen als beschermd stads- en dorpsgezicht.
Minder bekend
Gebieden buiten het centrum zijn iets minder bekend, maar daarom niet minder geliefd. Een aantal woongebieden buiten het stadscentrum uit de 19e- en vroeg-20e-eeuwse gordel is uniek vanwege de architectuur, de stedenbouwkundige opzet en zijn rol in de geschiedenis van de volkshuisvesting.
Ze hebben in belangrijke mate bijgedragen aan de Amsterdamse stadsontwikkeling en het nationale en zelfs internationale gedachtegoed over stedelijke ontwikkeling. Mensen willen er bovendien graag wonen en werken en voelen zich ermee verbonden. Van deze waardevolle gebieden uit de periode 1850-1940 is Plan Zuid geselecteerd om te worden aangewezen als beschermd stadsgezicht.
Foto: Burgemeester Tellegenstraat in Plan Zuid.